سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (4)

حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی

(زادهٔ ۳۲۹ ه‍.ق، ۳۱۹ ه‍.خ - ۴۱۱ ه‍.ق، ۳۹۷ ه‍.خ)

سخنسرای نامی ایران و سرایندهٔ شاهنامه

بزرگ ‌ترین سرایندهٔ پارسی‌ گو

(320 ـ 398)

(942 ـ 1020)

تحلیلی از شین میم شین

خداوند نام و خداوند جای

خداوند روزی ده رهنمای

·        فونکسیون و نقش خدای فردوسی از سویی، روزی دهی است و از سوی دیگر راهنمایی.

1

·        با فونکسیون مبتنی بر رزاقیت خدا در تئولوژی (فقه) اسلامی نیز مواجه می شویم.

·        در قاموس فقه و فقها و حکما و فضلای نظامات اجتماعی بنده داری و فئودالی، مایحتاج مادی تولید نمی شوند، بلکه نازل می شوند.

2

·        ثروت اجتماعی از نان و آب و مسکن و پوشاک و بهداشت و غیره در اختیار و انحصار خدا ست و خدا آن را در اختیار طبقه حاکمه (اغنیا، اشراف و اعیان و خوانین و سلاطین) می گذارد و از آنها می خواهد که به شکل احسان و انفاق و خوان یغما و غیره میان «زباله های جامعه» یعنی توده های مولد و زحمتکش (کنیزها، کلفت ها، بنده ها، غلامان، رعایا، پیشه وران) تقسیم کنند.

3

·        خدای فردوسی به احتمال قوی، خدای مولدی است.

·        یعنی نتیجه تجرید اعضای همه اقشار و طبقات اجتماعی مولد و زحمتکش است.

·        خدای فردوسی به احتمال قوی، انعکاس آسمانی ـ انتزاعی توده های مولد و زحمتکش آزاد و فارغ از وابستگی است.

·        خدای بشریت جامعه کمونیستی آغازین است.

·        درست به همین دلیل هم خداوند خرد و جان است و هم راهنما ست.

4

·        راهنمایی و یا ارشاد در فلسفه فردوسی به معنی تولید و توزیع نعمات فکری و معنوی است.

·        به معنی اشاعه دانش و شناخت است.

·        مولدین نعمات مادی (توده های مولد و زحمتکش) در واقع، مولدین مستقیم و غیر مستقیم نعمات معنوی (دانش و هنر و اندیشه و فلسفه و غیره) نیز هستند.

·        چون دانش و هنر و اندیشه در تحلیل نهائی نتیجه تجربه و کار مادی اند.

5

·        خدای نظامات بنده داری و فئودالی اما بر عکس خدای فردوسی است:

·        انعکاس آسمانی ـ انتزاعی اعضای طبقه حاکمه است.

·        انعکاس آسمانی ـ انتزاعی برده داران، خواجگان، خوانین، (اشرافیت بنده دار و فئودال) و سلاطین است.

·        نتیجه تجرید انواع و اقسام ستمگران و استثمارگران است.

·        به همین دلیل مولد نعمات مادی نیست.

·        بلکه خداوند (صاحب، دارنده ی) نعمات مادی و معنوی است.

·        گنج مند و گنج بر است و نه رنجکش و رنجبر.

·        درست بسان اعضای طبقه حاکمه که نه مولد و زحمتکش، بلکه خداوند زمین و ملک و مستغلات و گنج و حکم و رآی اند.

6

خداوند کیوان و گردانسپهر

فروزنده ماه و ناهید و مهر

·        خدای فردوسی در این مورد با خدای تئولوژی انطباق می یابد.

·        اگرچه ماهیت طبقاتی بکلی دیگری دارد.

7

ز نام و نشان و گمان برترست

نگارندهٔ بر شده پیکراست

·        خدای فردوسی هم بسان خدای تئولوژی فراتر از آن است که بتوان نامی بدان داد و نشانی از آن داد.

·        خدای فردوسی هم بسان خدای سعدی در حدس و گمان بشری نمی گنجد.

·        خدای فردوسی ضمنا بسان خدای سعدی طراح نقش انسان ایستنده و رونده است.

·        همه این وجوه مشابه میان خدای سعدی و فردوسی به دلیل انتزاعیت هر دو خدا ست:

·        خدای سعدی نتیجه انتزاع و یا تجرید اعضای طبقه حاکمه است و خدای فردوسی نتیجه انتزاع و یا تجرید توده های مولد و زحمتکش آزاد و فارغ از وابستگی.

8

ز نام و نشان و گمان برترست

نگارندهٔ بر شده پیکراست

·        قابل توجه صفتی است که حکیم طوس به انسان می دهد:

·        برشده پیکر.

·        فردوسی احتمالا تکامل حیوان به انسان را در مد نظر داشته است.

·        گذار از چهار دست و پایی به دو پایی.

9

به بینندگان آفریننده را

نبینی مرنجان دو بیننده را

·        معنی تحت اللفظی:

·        خدای خالق، نامرئی است.

·        بیهوده سعی در رؤیت خدا مکن. 

·        وجه مشترک دیگر خدای سعدی و خدای فردوسی نامرئی بودن هر دو ست.

·        دلیل نامرئی بودن هر دو خدا نیز انتزاعی و مجرد بودن آندو ست.

·        چیزهای انتزاعی و مجرد همه از دم، نامرئی اند.

·        چون فقط در عالم ارواح،  مفاهیم، تصورات وجود دارند و نه در خارج از ذهن بشری.

·        درخت را هم نمی توان دید.

·        جانور را هم.

·        چون درخت و جانور و غیره  مفاهیم انتزاعی اند.

·        مثل خدا هستند.

10

·        برای دیدن درخت واقعی و عینی باید مفهوم انتزاعی درخت را بسط و تعمیم داد و مثلا به سرو و صنوبرو  سپیدار و غیره رسید.

·        برای رؤیت خدای سعدی هم باید آن را بسط و تعمیم داد و به بنده دار و فئودال و یا بورژوا رسید.

·        برای رؤیت خدای فردوسی باید آن را بسط و تعمیم داد و به دهقان و کارگر و پیشه ور و معلم و نقاش و تندیس ساز و شاعر و نویسنده و دانشمند و فیلسوف رسید.

ادامه دارد.