سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (16)

(320 ـ 398)

(942 ـ 1020)

تحلیلی از 

شین میم شین

 »شاهنامه »

 آغاز کتاب

بخش سوم

گفتار اندر آفرینش عالم

 ادامه

سرمایهٔ گوهران این چهار

برآورده بی ‌رنج و بی ‌روزگار

·        معنی تحت اللفظی:

·        خدای جان و خرد عناصر اصلی چهارگانه را بی کمترین زحمتی در آن واحد  پدید آورده است.   

1

·        فلسفه فردوسی اکنون شباهت غریبی به فلسفه ماتریالیستی یونان باستان پیدا می کند.

·        بنیاد هستی را فردوسی، متشکل از چهار عنصر مادی بسیار مهم می داند.

·        به عبارت ساده تر، عمارت هستی را بر چهار ستون مادی غول آسا استوار می کند.

·        این اما به چه معنی است؟  

2

·        این اولا به معنی مرزبندی ماتریالیستی فردوسی با تئولوژی است که نماینده ایدئالیسم عینی است.

3

·        این ثانیا به معنی بینش فلسفی فردوسی است.

·        بیهوده نیست که اعضای جامعه از همان آغاز، او را نه فقط به عنوان شاعر، بلکه ـ قبل از همه ـ به عنوان حکیم (فیلسوف) برسمیت می شناسند و حق هم دارند.

4

·        این ضمنا به معنی قرابت جهان بینانه ی فردوسی به فلسفه غرب است تا به تئولوژی.

·        اگر کسی سری به فلسفه یونان باستان بزند به همین چهار عنصر اساسی برخورد می کند.

·        مراجعه کنید به ماده (وجود)، فلسفه در تارنمای دایرة المعارف روشنگری   

5

یکی آتشی برشده تابناک

میان، آب و باد از بر تیره خاک

·        معنی تحت اللفظی:

·        عناصر چهارگانه مادی هستی به شرح زیر بوده اند:

الف

·        آتش تابنده در هوا.  

·        هراکلیت ـ پدر دیالک تیک آغازین ـ هم همین نظر را داشته است.

ب

·        آب   

ت

·        باد (هوای رونده و متحرک)   

پ

·        خاک تیره

6

نخستین که آتش به جنبش دمید

ز گرمی اش پس، خشکی آمد پدید

·        معنی تحت اللفظی:

·        خدای جان و خرد ـ قبل از همه ـ با دمیدن بر آتش آن را به جنبش در آورد و تحت تأثیر گرمای آتش، خشکی پدید آمد.

·        توضیح تشکیل هستی مادی از سوی فردوسی هم تجربی است و هم منطقی و فیزیکی.

7

وز آن پس ز آرام، سردی نمود

ز سردی همان، باز تری فزود

·        معنی تحت اللفظی:

·        تحت تأثیر دمیدن یزدان بر آتش، گرما پدید می آید و آب هستی تبخیر می شود.

·        بعد یزدان بتدریج هوا را سرد می کند.

·        در اثر سردی هوا، بخار تقطیر می شود و آب می شود.  

8

چو این چار گوهر به جای آمدند

ز بهر سپنجی سرای آمدند

·        معنی تحت اللفظی:

·        تشکیل این عناصر مادی چهارگانه (آتش و آب و باد و خاک) به نیت تشکیل سرای سپنج بوده است.

·        سرای سپنج یکی از ممقولات فلسفی مهم فردوسی است که باید در روند تحلیل اشعار و افکار او تعریف شود.

9

گهرها یک اندر دگر ساخته

ز هرگونه گردن برافراخته

·        معنی تحت اللفظی:

·        یزدان عناصر مادی بنیادی چهارگانه را در هم آمیخته و انواع گوناگون از هر گونه پدید آورده است.

10

پدید آمد این گنبد تیز رو

شگفتی نمایندهٔ ی نو به ‌نو

·        معنی تحت اللفظی:

·        در نتیجه، این گنبد گردنده حیرت انگیز پدید آمده که عرصه تجلیات نو به نو است.

·        فردوسی بدین ترتیب از ماهیت مادی کاینات پرده برمی دارد.

·        یعنی کاینات را نیز متشکل از عناصر بنیادی اصلی چهارگانه می داند.

11

·        حکیم طوس بدین طریق، فاتحه بلندی بر جزم های مذهبی موسوم به سماوات و عرش و فرش و سراپرده سریر الهی و ملائکه و اجنه و غیره می خواند.

ادامه دارد.