دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (105)

سمبل خرد

فصل پنجم

 ایدئالیسم

پروفسور دکتر اندراس گدو

برگردان شین میم شین

بخش سوم

تاریخ پیدایش فلسفه حیات و پوزیتیویسم:

خردستیزی

قسمت دهم

تلخیص راسیونالیته (کوتاه سازی تعقل)

جان استوارت میل   

 جان استوارت میل (1806 ـ 1873)

فیلسوف و اقتصاد دان و از متفکران قرن نوزدهم

از نمایندگان مهم پوزیتیویسم و کندنسیونالیسم

1

·        جان استوارت میل به مثابه سردمدار امپیریسم منطقی  و یا «فلسفه تحلیلی» در قرن بیستم، مفهوم بمراتب تاریخی تر و فراگیرتری از پوزیتیویسم در چنته داشت.

·        او پوزیتیویسم را نه فقط به عنوان سیستم نظرات (دکترین) فلسفی، بلکه علاوه بر آن، به مثابه طرز تفکر، نقطه نظر و موضعگیری تلقی می کرد.

·        مراجعه کنید به امپیریسم منطقی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری   

2

 جرمی بنتهام (1748 ـ 1832)

فیلسوف، حقوقدان و مصلح اجتماعی انگلیس

از پیش اندیشان فمینیسم، آزادی بیان، حقوق جانوران، 

حقوق همجنسگرایان، مخالفت با اعدام

·        درک جان استوارت میل از پوزیتیویسم با طرح پوزیتیویستی جامعه در پیوند بوده است.

·        به همین دلیل هم بود که او نظرات بیتهام را به چالش می کشید.

·        و گرنه او برای استنتاجات «متافیزیکی» بنتهام اهمیت زیادی قائل نبود.  

3

·        بنظر جان استوارت میل، «بنتهام فیلسوف بزرگی نبوده، ولی مصلح بزرگی در فلسفه بوده است.

·        متد بنتهام طراوت و تازگی و ارج و ارزش کرد و کار او را تشکیل می دهد.»

·        (جان استوارت میل، «مجموعه آثار»، جلد 10، ص 83)

4

·        جان استوارت میل اگرچه بعدها این نظرش را مورد تجدید نظر قرار نداد، ولی انتقاد او از تئوری فلسفی بنتهام سختگیرانه تر شد:

·        اگر تئوری بنتهام را «به مثابه بنیان یک علم در نظر گیریم، دشوار خواهد بود از تئوری مبتنی بر فلسفه چیزی بیابیم که کمترین شباهتی به تئوری فلسفی ندارد و یا در آثار شخصیت های تحلیلگر، چیزی غیر تحلیلی بیابیم.»

·        (جان استوارت میل، «کلیات»، جلد 10، ص 153)

5

·        متد بنتهام بنظر جان استوارت میل به شرح زیر بوده است:

الف

·        تجلی چرخش فلسفه حقوقی به علم بوده است.

ب

·        تجلی چرخش در دقت مندی در فلسفه سیاسی و فلسفه اخلاق بوده است.  

ت

·        به مثابه انقلابی در فلسفه بطور کلی بوده است.  

پ

·        تجلی چرخش در کاربست تئوری شناخت پوزیتیویستی ـ استقرائیستی (بدون تدوین آن و قبل از تدوین آن) بوده است.    

6

·        متد بنتهام، «متد جزئیات است.

·        متد بررسی کلیت از طریق تجزیه آن به اجزاء است.

·        متد تجریدات و انتزاعات برای حل چیزها ست.

·        متد طبقات و عامیات برای عضوبندی آنها به اجزائی است که متشکل از آنند.

·        متد تجزیه هر مسئله به اجزاء، قبل از شروع به حل آن است.»

·        (جان استوارت میل، «بنتهام»، ص 83)  

7

 ویلیام وه ول (1794 ـ 1866)

ریاضی دان، دانشمند، کشیش، فیلسوف، تئولوگ، مورخ دانش انگلیسی

رئیس کالج ترینیتی کامبریج

مؤلف آثار متعدد

·        جان استوارت میل آنجا که نقد کنسرواتیو ویلیام وه ول از بنتهام را به چالش می کشد، از بنتهام دفاع هم کرده است.

·        (جان استوارت میل، «کلیات، وه ول در رابطه با فلسفه اخلاق»، جلد 10، ص 167)

8

·        آثار جان استوارت میل راجع به بنتهام ضمن نشان دادن تداوم تاریخی جریان پوزیتیویستی از دوری جستن او از فلسفه جامعه و اخلاق بنتهام پرده برمی دارد.

·        (جان استوارت میل، «تذکراتی راجع به فلسفه بنتهام»، همانجا، ص 3)

9

·        جان استوارت میل اما در نظر خود در رابطه با متد بنتهام به مثابه «انقلابی در فلسفه» و در رابطه با امپیریسم و موضعگیری لیبرال ـ رادیکال بنتهام هرگز تردیدی به دل راه نداد.

·        (پاسمور، «صد سال فلسفه»، ص 15، 1978)  

ادامه دارد.