جهان و جهان بینی سیاوش کسرائی (60)

بر سرزمین سوختگی

سیاوش کسرائی 

(1305 ـ 1374)

(اصفهان ـ وین)

تحلیلی از شین میم شین

پنداشتند خام

کز سرشکستگان، که پی ببریدند و سوختند

من آخرین درختم، از سلاله جنگل

آنان که بر بهار تبر انداختند تند

پنداشتند خام، که با هر شکستنی

قانون رشد و رویش را از ریشه کنده اند

خون از شقیقه های کوچه روان است

در پنجه های باز خیابان

گل گل، شکوفه شکوفه

قلب است، انفجار آتشی قلب

بر گور ناشناخته ـ اما ـ

کس گل نمی نهد

لیکن

هر روزه دختران

با جامه ساده به بازار می روند

و شهر هر غروب

در دکه های همهمه گر مست می کند

و مست ها به کوچه ی مبهوت می زنند

و شعرهای مبتذل آواز می دهند

در زیر سقف ننگ

در پشت میز نو

سرخوردگی سلاحش را

تسلیم می کند

سرخوردگی نجابت قلبش را

که تیر می کشد و می تراشدش

تخدیر می کند

سرخوردگی به فلسفه ای تازه می رسد

آن گاه من به صورت من چنگ می زند

در کوچه همچنان

جنگ عبور از زره واقعیت است

و عاشقان تیزتک ترس ناشناس

بنهاده کوله بار تن، جست می زنند

پرواز می کنند

آری

این شبروان، ستاره روز اند

که مرگ های شان

در این ظلام، روزنی به رهایی است

و خون پاک شان

در این کنام، کحل بصرهای کورزا ست

(کحل یعنی سرمه)

اینان تبارشان

سر می کشد به قلعه ی دور فدائیان

آری عقاب های سیاهکل

کوچیدگان قله الموت اند و بی گمان

فردا قلاع شان

قلب و روان مردم از بند رسته است

پیوند جویبار نازک الماس های سرخ

شطی است سیل ساز

کز آن، تمام پست و بلند حیات ما

سیراب می شوند

و ریشه های سرکش، در خاک خفته باز

بیدار می شوند

اینک که تیغه های تبرهای مست را

دارم به جان و تن

می بینم از فراز

بر سرزمین سوختگی، یورش بهار

پایان

تلاش در جهت تحلیل شعر «بر سرزمین سوختگی»

·        گزینش مفهوم «بر سرزمین سوختگی» به عنوان سرتیتر این شعر از سوی سیاوش، تأمل انگیز است.

·        سیاوش بکمک این مفهوم قصد تبیین کدامین حقیقت امر را دارد؟

·        ظاهرا در این شعر، سخن از تخریب بی پروای باغ سرزمینی است.

·        سخن از تبر و تیشه و آتش است و نتیجه اینها همه، چیزی جز زمین سوخته و برهوت تهی از نعمات مادی و بیگانه با رویش و سبزه و دار و درخت و زندگی نمی تواند باشد.

·        چند سال بعد، نویسنده ای از تبار کار، به نام احمد محمود، رمانی تحت عنوان «زمین  سوخته» خواهد نوشت، با سوبژکت آتش افروز دیگری از تبار همان سوبژکت مورد نظر سیاوش.

پنداشتند خام

کز سرشکستگان، که پی ببریدند و سوختند

من آخرین درختم، از سلاله جنگل

·        مفاهیمی که سیاوش در این بند شعر بکار می برد، عبارتند از «پندار خام»، «سرشکستن»، «پی بریدن»، «سوختن»، «درخت» و «جنگل» 

زردشت  (1768 ـ 1691 قبل از میلاد)

(1000 ـ 1200 ق. م)

بنیانگذار دین مزدیسنا (آئین زردشت)

سراینده گات ها (کهن ترین بخش اوستا) 

 

مفاهیم مستعمل در گات ها:

اهنود به معنی سرور و مولا است

اشتود به معنی سلامت و عافیت است

سپنتمد به معنی خرد مقدس است

وهوخشتر به معنی اقتدار نیک و کشور خوب است

وهیشتواشت به معنی بهترین خواسته و نیکوترین ثروت است

زردشت به مثابه مبلغ مونیسم (یکتاپرستی)

در گات‌ها اهورامزدا خدای یگانه است که جسم یا مرکب نبوده و مینوی پاک است

جلوه‌ های خاص خدا امشاسپندان هستند

تقریباً دویست بار در گات‌ها به کلمهٔ مزدا یا ترکیب از این واژه بر می ‌خوریم.

زرتشت غیر از اهورامزدا خدای دیگری نمی‌شناسد

زرتشت از گروه پروردگاران پیشین رو گردان است

تمام عظمت و جبروت مختص اهورامزدا ست

او ست آفرینندهٔ یکتا و خداوند توانا

در گات‌ها (هات ۴۴) زرتشت با زبانی شاعرانه در توحید و اقتدار خداوند می گوید:

از تو می ‌پرسم ای اهورامزدا کیست پدر راستی؟

کیست نخستین کسی که راه سیر خورشید و ستاره بنمود؟

از کیست که ماه گهی تهی است و گهی پر؟

کیست که به باد و ابر تندروی آموخت؟

کیست آفرینندهٔ روشنایی مفید و تاریکی؟

که خواب و بیداری آورد؟

کیست که بامداد و نیمروز و شب قرار داد و دینداران را به ادای فریضه گماشت؟

کیست آفرینندهٔ فرشتهٔ مهر و محبت؟

کیست که از روی دانش و خرد احترام پدر در دل پسر نهاد؟

پس از این پرسش‌ ها زرتشت خود در پاسخ می گوید:

من می‌ کوشم، ای اهورامزدا تو را که به توسط خرد مقدس، آفریدگار کلی، به درستی بشناسم.

دوگانگی (ثنویت) خرد انسانی

در گات ‌ها از منازعات اهورامزدا و اهریمن و جنگ و ستیز دائمی مابین این دو که مایهٔ آنهمه بحث و مجادله گردید هیچ سخنی نرفته ‌است

زرتشت اهورامزدا را سرچشمهٔ آفرینش می ‌داند و بنظر او، آفریدگار و یا فاعل شری وجود ندارد.

انگره مینو و یا خرد خبیث که بعدها به مرور ایام تبدیل به اهریمن گردید و زشتی‌های جهان از قبلِ او ست، در مقابل اهورامزدا نیست بلکه در مقابل سپنت مینو یا خرد مقدس است

در گات‌ها هات ۳۰ قطعهٔ سوم آمده‌است:

آن دو گوهر همزادی که در آغاز در عالم تصور ظهور نمودند یکی از آنان نیکی است در اندیشه و گفتار و کردار و دیگری بدی (در اندیشه و گفتار و کردار) از میان این دو، مرد دانا باید نیکی را برگزیند نه بدی را

همچنین در گات‌ها هات ۴۵ قطعهٔ دوم آمده‌است:

من می‌ خواهم سخن بدارم از آن دو گوهری که در آغاز زندگانی وجود داشتند، از آن چه آن (گوهر) خرد مقدس سپنت مینو، به آن (گوهر) خرد خبیث انگره مینو گفت:

اندیشه، آموزش، خرد، آرزو، گفتار، کردار، زندگانی و روان ما با هم، یگانه و یکسان نیست

زرتشت مسئلهٔ نیکی و بدی را از دیدگاه فلسفی بدین صورت بیان می‌ کند که خلقت جهان توسط خداوند انجام می ‌یابد، اما دو مینوی یا دو اصل وجود دارند که از خواص ذهن آدمی هستند.

او می ‌گوید این دو بنیاد زادهٔ اندیشهٔ آدمی هستند و هریک بر اندیشه و گفتار و کردار انسان اثرگذار هستند.

این دو گوهر در سرشت آدمی وجود دارند و قضاوت دربارهٔ خوب و بد از این دو گوهر غیرمادی سرچشمه می‌ گیرد.

این ثنویت و دوگانگی در اخلاق و منش آدمی در مذاهب و مکتب‌ های فلسفی دیگر نیز وجود دارند، مانند نفس لوامه و نفس اماره، نفس انسانی و نفس بهیمی و همچنین نام‌ های دیگر

اختیار (آزادی) انسان 

در مقابل این دو قوه تکلیف انسان در دنیا چیست؟

زرتشت در گات‌ ها در هات ۳۰ گوید:

«مرد دانا باید خود برابر گزیند.»  

آدمی به موجب سرودهای زرتشت آزاد است و اختیار گزینش دارد.

زرتشت در گات‌ها در هات ۳۰ قطعه ۲ می ‌گوید:

به سخنان مهین گوش فرا دهید!

با اندیشهٔ روشن به آن بنگرید، میان این دو آئین (دروغ و راستی) خود تمیز دهید!

پیش از آنکه روز واپسین فرا رسد، هر کسی به شخصه دین خود اختیار کند.

بشود که در سرانجام کامروا گردیم.

جهانگرائی

زرتشت به زندگانی دنیوی بی‌اعتنا نیست و ریاضت در آن راهی ندارد.

زرتشت رسالت خود را فقط مذهبی و معنوی نمی‌ داند و در توسعه امور اقتصادی و بهبود زندگانی مادی نیز کوشا ست.

بخصوص زرتشت به آباد کردن زمین و کشاورزی اهمیت زیادی داده ‌است.

زرتشت در سخنان خویش خطاب به کشاورزان می‌ گوید که کشور خداپرست کی گشتاسپ باید از نیروی آنان برتری به هم ‌رساند و سرمشق دیگران گردد.

در هات ۳۴ گات‌ها بند ۱۴ آمده‌است:

آری ای مزدا از پاداش گرانبهای تو در همین جهان کسی بهره‌ مند شود که در کار و کوشش است.

 منبع:

ویکی پیدیا

1

پندار خام

·        مفهوم «پندار» یکی از دیرآشناترین مفاهیم در فرهنگ ایران است و در تعالیم زردشت در تریادی (تثلیثی) به نام «پندار نیک ـ گفتار نیک ـ کردار نیک» مطرح شده است.

·        خردگرائی و ژرف اندیشی زردشت از همین تریاد ابدی به جا مانده از او نمایان می گردد:

1

·        هدف و آماج زردشت، تشکیل همبود و یا جامعه ای هومانیستی باید باشد.

·        زیرا همه عناصر متشکله این تریاد، بار هومانیستی سنگینی بدوش می کشند:

الف

·        پندار نیک، باید از سوئی به معنی درست اندیشی باشد و از سوی دیگر به معنی باور به هومانیسم (بشردوستی) و یا هومانیستی اندیشی.

ب

·        درست اندیشی یعنی طرفداری بی چون و چرا از حقیقت تاریخی و یا حقیقت عینی.

·        حقیقت یعنی انعکاس درست واقعیت عینی در ضمیر انسانی، انعکاسی که البته بلحاظ اوبژکتیف و سوبژکتیف مشروط می شود.

·        مراجعه کنید به واقعیت عینی، حقیقت در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

ت

·        باطل و دروغ چیزی جز انعکاس وارونه و مخدوش واقعیت عینی در ضمیر انسانی نیست.

·        انسان همبود و یا جامعه ای که زردشت در صدد تشکیل آن است، باید قبل از همه طرفدار حقیقت باشد، نه دروغ.

ث

·        معنی دگر پندار نیک در بطن همین معنی اول قرار دارد.

·        طرفداری از حقیقت، همیشه با طرفداری از هومانیسم همراه و همسنگر بوده است.

2

·        گفتار نیک فرم اول تجسم پندار نیک است.

·        در گفتار نیک ـ به مثابه فرم ـ پندار نیک ـ به مثابه محتوا ـ پر می شود.

·        میان گفتار و پندار ـ بدین طریق ـ رابطه فرم و محتوا برقرار می شود:

·        زردشت عملا دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک گفتار و پندار بسط و تعمیم می دهد.

3

·        در دیالک تیک فرم و محتوا، نقش تعیین کننده از آن محتوا ست.

·        بنابرین، در دیالک تیک پندار و گفتار نیز نقش تعیین کننده باید از آن پندار باشد:

·        بدون کسب لیاقت درست اندیشی، بدون پندار نیک، نمی توان از عهده گفتار نیک برآمد.

·        پندار نیک پیش شرط گفتار نیک است.

·        میان پندار و گفتار رابطه شرطی (اشتراط) برقرار است.

·        مراجعه کنید به دیالک تیک فرم و محتوا در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

4

·        میان گفتار و پندار اما رابطه فلسفی دیگری نیز برقرار است:

·        رابطه ماده و روح.

·        بنابرین، می توان گفت که زردشت، دیالک تیک ماده و روح (دیالک تیک وجود و شعور) را به شکل دیالک تیک گفتار و پندار بسط و تعمیم می دهد.

5

·        در دیالک تیک ماده و روح، نقش تعیین کننده از آن ماده است.

·        در دیالک تیک گفتار و پندار نیز باید در این سیستم مختصات، نقش تعیین کننده از آن گفتار باشد.

6

·        اندیشه اگر جامه کلام (زبان) به خود نپوشد، پندار اگر زره مادی گفتار در بر نکند، نمی تواند تجسم بیابد، نمی تواند دهن به دهن، سینه به سینه، نسل به نسل منتقل شود و دل ها را تسخیر کند.

7

·        روح (پندار) ـ بناچار و برای همیشه ـ  سایه ماده (زبان، گفتار، کلام) را بالای سر خود دارد.

·        ماده و روح در رابطه دیالک تیکی ناگسستنی با هم قرار دارند.

·        رابطه دیالک تیکی یعنی همزیستی ستیزمند، یعنی وحدت و مبارزه همزمان اضداد.

· مراجعه کنید به دیالک تیک ماده و روح (دیالک تیک وجود و شعور) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

8

·        به غنای تفکر فلسفی زردشت حالا می توان، اندکی پی برد.

·        روح (اندیشه، پندار) پس از پوشیدن زره مادی (کلام، گفتار) به تئوری تبدیل می شود و در دل (ضمیر، شعور) انسان ها نفوذ می کند.

·        اندیشه (تئوری) رخنه کرده در دل انسان ها مثل کپسول داروی خورده دشه، دهن باز می کند و انرژی شگفت انگیزی از خود آزاد می سازد، انرژی روحی ئی که بی تاب پوشیدن جامه مادی است، تئوری بی تابی که جفت دیالک تیکی خود را بی تابانه طلب می کند، یعنی پراتیک را، یعنی عمل مادی را.

9

·        زردشت بدین طریق، دیالک تیک تئوری و پراتیک را به شکل دیالک تیک پندار ـ گفتار ـ کردار بسط و تعمیم می دهد، که خود عملا ترکیبی ازسه دیالک تیک تنیده درهمدیگر زیر است:

الف

·        دیالک تیک پندار و گفتار

ب

·        دیالک تیک گفتار و کردار

ت

·        دیالک تیک پندار و کردار.

·        منظور سیاوش از «پندار خام»  بیشک تصور باطل است.

·        او بکمک این مفهوم به تحقیر معنوی دشمن بلحاظ مادی قوی  می پردازد.

·        سیاوش بدین طریق، خرد خود و همگنان خود را در مقابل جهل دشمنان جامعه بسان پرچم پیروزی برمی افرازد.

·        این همان پرچمی است که در شکنجه گاه های فرزانه های زمانه ها همیشه برافراشته بوده است:

·        احساس حقارت جلادان جاهل در مقابل دانش فراگیر فرزانگان اسیر جامعه.

ادامه دارد