سیری در جهان بینی خواجه شیراز (18)

خواجه شمس الدین محمد بن بهاء الدّین حافظ شیرازی

(724 ـ 792)

تحلیلی از شین میم شین

·        دوش با من گفت ـ پنهان ـ کاردانی تیز هوش

·        و از شما پنهان نشاید داشت راز می فروش

·        گفت:

·        «آسان گیر بر خود کارها، کز روی طبع

·        سخت می‌گیرد جهان بر مردمان سختکوش!»

·        و آنگهم در داد جامی، کز فروغش بر فلک
زهره در رقص آمد و بربط زنان می‌ گفت:

·        « نوش!»

·        «با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام

·        نی گرت زخمی رسد، آیی چو چنگ اندر خروش

·        تا نگردی آشنا ز این پرده رمزی نشنوی

·        گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش

·        گوش کن پند ای پسر و از بهر دنیا غم مخور

·        گفتمت چون در حدیثی، گر توانی داشت هوش

·        در حریم عشق نتوان زد دم از گفت و شنید

·        ز آنکه آن جا جمله اعضاء چشم باید بود و گوش

·        بر بساط نکته دانان خودفروشی شرط نیست

·        یا سخن دانسته گو، ای مرد عاقل، یا خموش»

·        ساقیا می ده که رندی‌ های حافظ فهم کرد

·        آصف صاحب قران جرم بخش عیب پوش

پایان

ادامه تلاش در جهت تحلیل غزل خواجه شیراز

بر بساط نکته دانان خودفروشی شرط نیست

یا سخن دانسته گو، ای مرد عاقل، یا خموش»

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        خودنمائی در محضر ژرف اندیشان خوب نیست.

·        ای مرد عاقل، یا حرف دهنت را بفهم و یا سکوت کن.

1

·        این بیت حافظ بسان خیلی از ابیات او در چالش های نظری ـ البته اغلب به ناروا ـ به قصد پوزه بند زدن بر پوزه حریف مورد استفاده قرار می گیرد.

·        مفاهیم این بیت نیز انتزاعی اند.

·        تعریف و تعیین نکته دان و دانسته سخن گفتن کار آسانی نیست.

·        بدین طریق حافظ بهانه دست هر کس و ناکس می دهد تا مانع ابراز نظر همنوعان خویش گردد.

2

·        ولی اصولا حق با حافظ است:

·        انسان ها باید حرف دهن خود را بدانند و بعد وارد بحث معینی شوند.

·        کسانی که معنی مفاهیم و مقولات مطروحه را نمی دانند، بهتر است که بپرسند و یا خود مستقلا بیاموزند.

·        بعد هم می توانند بطور درست و منطقی ابراز نظر کنند و هم منظور همنوعان خود را بفهمند.

3

·        مفاهیم (واژه ها) آجرهای اولیه عمارت تفکر اند.

·        آموزش معنی نسبتا دقیق مفاهیم ضرورت مبرم دارد.

·        بدون در اختیار داشتن گنجینه ای از مفاهیم، بدون تسلط به معنی نسبتا دقیق آنها هرگز کسی نمی تواند مطلبی را مطالعه کند و بفهمد و یا نظری را فرمولبندی کند.

·        از این رو ست که ما به تعریف حتی الامکان دقیق مفاهیم فلسفی مبادرت ورزیده ایم.

·        دایرة المعارف روشنگری در این مدت گنجینه ارزشمندی از مفاهیم و مقولات فلسفی را از بهترین منابع جهان ترجمه و در اختیار خوانندگان انگشت شمار قرار داده است.

·        اشاعه وسیع این گنجینه خدمت بزرگی به توسعه فکری و فرهنگی جامعه محسوب می شود.

4

·        رهنمود خواجه شیراز فقط در این صورت می تواند جامه عمل پوشد.

·        هگل از ضرورت کلنجار مفهومی سخن می گوید.

·        در روند چنین کلنجار عرقریزی است که تفکر مفهومی می تواند تمرین و رفته رفته آموخته شود.

·        حتی مردم عادی کشورهای پیشرفته مفاهیم فلسفی را تا حدود معینی هم می فهمند و هم در گفتگوهای خود مورد استفاده قرار می دهند.

·        جای این مسئله در کشور ما بشدت خالی است.

·        اگرچه متفکران بزرگی از قبیل سعدی و غیره در این سامان زیسته اند و آثار ارزشمندی به میراث نهاده اند.

ساقیا می ده که رندی‌ های حافظ فهم کرد

آصف صاحبقران جرم بخش عیب پوش

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        ساقیا می برسان.

·        برای اینکه آصف صاحبقران جرم بخش عیب پوش رندی های حافظ را دریافت.

·        صاحبقران «به کسی اطلاق می شود که در عصر خود به جهتی از جهات برهمسانان خویش تفوق و امتیاز دارد.»

·         (فرهنگ واژگان فارسی)

·        این بیت واپسین غزل حافظ است.

·        حافظ در این بیت، صفات «جرم بخش» و «عیب پوش» را به آصف (احتمالا یکی از سلاطین فارس) نسبت می دهد که معمولا به خدا باید نسبت داده شوند.

·        در قاموس شعرای قرون وسطی فئودالی (و نه فقط قرون وسطی) میان خدا و شاه رابطه الله و ظل الله بر قرار می شود.

·        بی دلیل نیست که حافظ صفات الهی را به سایه او نسبت می دهد.

پایان