سعدی شیرازی
( ۵۶۸ -
۶۷۱ هجری شمسی)
شین میم شین
درسیرت پادشاهان
حکایت اول
(گلستان با ب اول، ص 17)
ادامه تحلیل
خردمندان گفته اند:
دروغ مصلحت آمیز به، که
راستی فتنه انگیز. »
·
سعدی در
این حکم مختصر و کوتاه، چندین شناخت افزار دیالک تیکی را توسعه می دهد:
1
·
او از
سوئی دوئالیسم دیرآشنای خیر و شر را به شکل دیالک تیک خیر و شر مطرح می سازد و سپس
به شکل دیالک تیک راستگوئی و دروغگوئی بسط و تعمیم می دهد.
2
·
این اگرچه کار کمی نیست، ولی عظمت بینشی سعدی هنوز در این
کردوکار خلاصه نمی شود.
·
او ضمنا دیالک تیک نمود و بود (پدیده و ماهیت) را به شکل دیالک تیک راستگوئی و فتنه انگیزی و به شکل دیالک
تیک دروغگوئی و خیراندیشی بسط و تعمیم می دهد و بسان مارکسیست تیزاندیشی، نقش
تعیین کننده را در دیالک تیک نمود و وبد از آن بود (ماهیت، دروغگوئی مصلحت آمیز و
هومانیستی) می داند و می آموزد.
·
خواننده باید خود در این مورد بیانیشد.
·
چون ما قصد روده درازی و جویدن لقمه اندیشه و نهادن آن در
دهان یکدیگر نداریم.
·
هدف ما هماندیشی برای تمرین و آموزش خوداندیشی است.
3
·
سعدی
ضمنا از قانون فلسفی مهمتری پرده بر می دارد و آن اینکه در نمودی زیبا می تواند بود
(ماهیت) کریهی نهفته باشد و در نمودی زشت،
بود (ماهیت) زیبائی:
·
راستگوئی نمودین و ظاهری می تواند ماهیت آنتی هومانیستی (انسانیت
ستیز) و مخرب داشته باشد و دوغگوئی نمودین و ظاهری می تواند ماهیت هومانیستی و
سازنده داشته باشد.
4
·
این کشف سعدی در قرون وسطی، کشفی غول آسا و خارق العاده است
و امروز هفتصد سال بعد از مرگ او همچنان از اعتبار و شادابی و صحت سابق برخوردار
است.
·
آنچه راست و صادقانه به نظر می رسد، می تواند منافع
استراتژیک نظام اجتماعی حاکم را به خطر اندازد و در واقع فتنه انگیز باشد، ولی
آنچه که دروغ و ناصادقانه می نماید، می تواند حافظ منافع درازمدت نظام اجتماعی
حاکم باشد و مفید و مصلحت آمیز تلقی شود.
5
·
سعدی در این حکم، در جهنم استبداد
و بی حقوقی قرون وسطی، از حقوق بشر به دفاع برمی خیزد.
·
او با کشتن اسرای جنگی مخالفت می ورزد.
·
بنظر
سعدی، با اسیر جنگی باید رفتاری متناسب با حقوق بشر، بطور کلی، صورت گیرد و کشتن
او مجاز نیست.
·
اسیر جنگی مجری مجبور تصمیم و اراده طبقه حاکمه در جامعه (کشور)
خویش است.
·
اسیر جنگی نه به بخاطر منافع فردی، بلکه بالاجبار و به
فرمان قدرتمندان حاکم در جنگ شرکت کرده است و زن و کودکانش چشم به راه او هستند.
6
·
کشتن اسیر جنگی، علاوه بر اینکه مغایر با هومانیسم و حقوق
بشر بطورکلی، است، موجب بر افروختن کینه برادران، خواهران، اقوام و هم میهنان و چه
بسا حتی همنوعان او نسبت به پادشاه و هیئت حاکمه دیگر خواهد شد و رفتار همانندی را
با اسرای این جامعه (کشور) از سوی آنها به دنبال خواهد آورد.
7
·
در تجربه ای در جنگ جهانی دوم که بصورت فیلم منعکس شده،
سربازی از سر کوته اندیشی اسرای کشور دیگر را می کشد.
·
نتیجه این کار او مختل گشتن تعویض اسرا و تیرباران همرزمان
و هم میهنان خود او می شود.
8
·
منظور سعدی از مصلحت اندیشی نیز همین است:
·
عمل انسانی باید سنجیده، اخلاقی، هومانیستی (بشردوستانه)،
مبتنی بر مصالح ملی و میهنی باشد.
·
سعدی برای
نجات اسیری از مرگ، حتی دروغ گفتن را، یعنی به جان خریدن عذاب موعود پادشاهی و الهی
را، مجاز می دارد.
·
دروغی که
در فرهنگ انسان فاناتیک، جزمگرا (دگماتیک)، خشک مغز و متحجر گناه کبیره است، در
منطق دیالک تیکی سعدی تطهیر می شود و به صفت «مصلحت آمیز» مزین می گردد و حتی از
«راست» فته انگیز انسان ستیز برتر شمرده می شود.
·
سعدی به
مشاوران سلاطین مستبد توصیه می کند:
هر که، شاه آن
کند، که او گوید،
حیف باشد که جز
نکو گوید!
·
سعدی با این حکم، مشاوران شاه را به جسارت مدنی، وسعت نظر و
مصلحت اندیشی فرا می خواند
·
او ضمنا آنها را از ساده لوحی، فرمالیسم و ظاهر پرستی منع
می کند.
·
آنچه برای سعدی تعیین کننده است، نه فرم و ظاهر چیزها و
پدیده ها و اعمال انسانی، بلکه محتوا و ماهیت نامرئی آنها ست.
·
سعدی در همه نوشته های خود، بلا استثناء، تأکید بر این دارد
که در دیالک تیک فرم و محتوا، در دیالک تیک نمود و بود، در دیالک
تیک صورت و سیرت، نقش تعیین کننده و مهم از آن محتوا و بود و سیرت است، نه
فرم، نمود و صورت.
·
از این رو ست که او دروغ مصلحت آمیز را، دروغ مبتنی بر
ملاحظه مصالح آتی ملت و کشور را، بر راست فتنه انگیز و مغایر با منافع آتی ملی و کشوری
ترجیح می دهد.
·
به عبارت دیگر، راست و دروغ نه به طور انتزاعی (مجرد)، بلکه
در دیالک تیک مجرد و مشخص معنی پیدا می کند.
·
مشاور نباید مثل یک ماشین بی شعور رفتار کند.
·
مشاور باید خردمند و دوراندیش باشد و به هیئت و طبقه حاکمه
در اتخاذ تصمیم درست و سنجیده یاری دهد.
ادامه دارد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر