سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (109) )

مهدی اخوان ثالث

(1307 ـ 1369)

صبوحی

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

  

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر، بد عهد است و بی مهر است، می دانید؟

·        معنی تحت اللفظی:

·        خوش به حال شما.

·        اما خبر دارید که سپر پیر بد عهد و بی مهر است؟

1

·        ما باید در روند تحلیل اشعار و افکار اخوان به جهان بینی او پی ببریم.

·        مفهوم «سپهر» همان مفهومی است که در شاهنامه ی فردوسی برای توضیح  پدیده های طبیعی و اجتماعی به خدمت گرفته می شود.

·        اگر استفاده از  مفاهیم ایراسیونالیستی توسط مؤلفین شاهنامه قابل اغماض باشد، استفاده اخوان از این  مفاهیم در عصر پیشرفت خارق العاده فلسفه و علم و فن قابل انتقاد است.

·        سؤال این است که دلیل استفاده مؤلفین شاهنامه و اخوان از این  مفاهیم ایراسیونالیستی و منظور آنان از این  مفاهیم ایراسیونالیستی چیست؟

 

2

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر، بد عهد است و بی مهر است، می دانید؟

·        دلیل استفاده ی نیاکان ما (مؤلفین شاهنامه) از مفهوم سپهر، سطح فوق العاده نازل توسعه نیروهای مولده و ضمنا علم و فن بوده است.

·        وقتی دست کسی از  مفاهیم راسیونال خالی باشد، چاره ای جز پناه بردن به تخیل و اختراع  مفاهیم ایراسیونال باقی نمی ماند.

·        مثلا وقتی کسی از علل واقعی (رئال) زلزله غافل باشد، چاره ای جز اختراع تصورات سوبژکتیو برایش باقی نمی ماند:

·        بدین طریق، زلزله نتیجه سر تکان دادن نریانی قلمداد می شود، که زمین مسطح و ساکن و ثابت را بر شاخ خود نگه داشته است.

   

3

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر، بد عهد است و بی مهر است، می دانید؟

·        منظور اخوان از مفهوم سپهر، احتمالا جبر عینی هستی است.

·        بشریت و همه موجودات زنده تحت سیطره جبر عینی هستی بسر می برند.

·        منظور از جبر عینی هستی، قوانین و قانونمندی های عینی حاکم بر چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی طبیعی و اجتماعی است:

الف

·        این جبر عینی هستی طبیعی است که موجب زلزله و توفان و آتش فشان و رعد و برق و باد و بوران می شود.   

ب

·        این جبر عینی هستی طبیعی است که  دشت سر سبزی را به برهوتی بی آب و علف تبدیل می کند.

4

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر، بد عهد است و بی مهر است، می دانید؟

·        تفاوت انسان با جماد و نبات و جانور این است که انسان ببرکت کار به تسلیحات عقل اندیشنده مجهز شده است و ببرکت عقل اندیشنده به شناخت چبر عینی (قوانین و قانونمندی های عینی هستی طبیعی و اجتماعی) و در نتیجه، به کسب آزادی نسبی از سیطره جبر عینی هستی نایل آمده است.

·        شناخت انسان هرچه عمیقتر باشد، آزادی او به همان اندازه بیشتر خواهد بود.

·        مطلق کردن سپهر و بد عهد و بی مهر قلمداد کردن آن توسط نیاکان ما و اخوان، به معنی اعلام نقش تعیین کننده ی جبر (ضرورت)  در دیالک تیک جبر و اختیار (ضرورت و آزادی) است.

·        قضیه واقعا هم از همین قرار است:

الف

·        انسان و جامعه انسانی فقط به اندازه توسعه شعور و شناخت و علم و فن، خود را از سیطره جبر عینی آزاد می سازد.

ب

·        به همین دلیل زلزله ای در ژاپن 40 نفر را راهی گور می سازد و 40 ساختمان را کم و بیش خراب می کند.

 

پ

·        اما همان زلزله در ایران، 40 هزار نفر را راهی گور می سازد و 40 هزار خانه را بر سر سکنه آن دیار خراب می کند.

5

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر، بد عهد است و بی مهر است، می دانید؟

·        بدعهدی و بی مهری سپهر به معنی تضاد دیالک تیکی میان جبر عینی و اختیار انسانی است.

·        عهد و پیمان و مهر و قهری در بین نیست.

·        دیالک تیک جبر و اخیتار، دیالک تیک ضرورت و آزادی در بین است.

·        به قول حکیم سرخ طوس:    

توانا بود، هر که دانا بود.

·        پیش شرط توانائی به رهایش از جبر عینی طبیعی و اجتماعی (سپهر بد عهد بی مهر)، دانائی است.

·        پیش شرط غلبه بر قوای کور و کر و لال و سرسخت و بی رحم طبیعی و اجتماعی، شناخت ماهوی آنها ست.

·        درک قوانین و قانونمندی های عینی حاکم بر طبیعت و جامعه است.

ادامه دارد.