مقوله «پیر مغان» در آثار خواجه شیراز (1)

تحلیلی از

شین میم شین

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر پیر مغان فرمان دهد، سجاده ی آلوده را با شراب بشوی.

·        برای اینکه راهنما از راه و رسم منازل راه با خبر است.

1

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        حافظ ظاهرا اوتوریته پیر مغان را در مقابل اوتوریته اصحاب طریقت و عرفان قرار می دهد که اپوزیسیون ضد فئودالی محسوب می شوند و به مبارزه مخفی و مستور مشغول اند.

·        لحظه به لحظه عمر حافظ به مبارزه بر ضد اهل طریقت و عرفان گذشته است.

·        تار و پود دیوان حافظ به تخریب اعتبار اپوزیسیون ضد اشرافیت بنده دار و فئودال و روحانی اختصاص دارد.

·        منظور مستور حافظ از واعظ و صوفی و شیخ و ناصح و غیره نمایندگان اپوزیسیون موسوم به اهل طریقت و عرفان است.

2

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        نحوه برخورد ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه با اپوزیسیون ضد فئودالی را سعدی پیشاپیش تئوریزه و تئولوژیزه کرده است.

·        یعنی بدان جامه نظری و فقهی پوشانده است.

·        حافظ همان رهنمودهای بنیادی سعدی را به خدمت گرفته و بلحاظ فرم توسعه داده است.

·        بدون سعدی، حافظ نمی توانست ساز و برگ رزم ایده ئولوژیکی لازم را داشته باشد.

·        سعدی تئوریسین و ایدئولوگ بی چون و چرای فئودالیسم است.

·        سعدی روشنفکر ارگانیک طبقه حاکمه فئودالی است.

·        حافظ دار و ندار نظری اش را مدیون سعدی است. 

3

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        حافظ در این بیت، سجاده را آلوده قلمداد می کند.

·        سجاده از دید حافظ، به نجاست تزویر و ریا آلوده است و برای تطهیر آن از این آلودگی باید آن را در طشتی از می، شست.

·        می از دید حافظ آنتی تز تزویر و ریا ست.

·        می از دید حافظ آب زمزم است.

·        سؤال این است که چرا و به چه دلیل؟ 

4

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        دلیل این مسئله در فونکسیون می است:

·        می کارخانه ی عقل اندیشنده را از کار می اندازد و سبب می شود که مست هر چه در دل دارد، بی اختیار و بی پروا بر زبان راند.

·        فقط کافی است که جاسوس طبقه حاکمه ضبط صوتی روشن کند و پرونده سازی برای مفسد فی الارض آغاز شود.

·        می، به قول حافظ، خانه ی عقل دور اندیش آدمیان را به آتش می کشد و آدمیان در اثر مستی، لایعقل می شوند و «اسرار هویدا می کنند.»

·        می، آدمیان را بلحاظ فکری و عقلی، خلع سلاح می کند.

·        می، در اثر مستی، تسلیحات امنیتی احتیاط و صلاح و تزویر و ریا را از آدمیان باز می ستاند و بی اختیار و بی پروا به کام نهنگ طبقه حاکمه می فرستد.

5

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        سمپاتی عمیق حافظ به حلاج به همین دلیل است.

گفت:

«آن یار، کز او گشت سر دار، بلند

جرمش این بود که اسرار، هویدا می کرد.»

·        حافظ و طبقه حاکمه می خواهند که همه مثل حلاج باشند و اسرار را برای خود نگه ندارند.

·        تا به آسانی آب خوردن شناخته شوند و بازداشت، شکنجه، سرکوب، تبعید و یا حتی اعدام شوند.

·        خریت توده برای طبقه حاکمه، مائده ای آسمانی است.

·        احتیاط و عقل دور اندیش و تزویر و ریا اما مذموم و ناپسند است.

·        سؤال این است که چرا حافظ در مقابل مثلا مولوی، پیر مغان را به درجه اجتهاد می رساند؟ 

6

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        پیر مغان می فروش حرفه ای است.

·        منافع پیر مغان، در مست سازی خلایق است.

·        در نتیجه می توان گفت که منافعش در مبارزه بر ضد احتیاط و صلاح و عقل دور اندیش و تزویر و ریا ست.

·        پیر مغان خردستیز حرفه ای است.

·        چون حرفه اش می فروشی و عملا خردستیزی است.

·        دیله مای (مشکل لاینحل) ایده ئولوژی طبقه حاکمه فئودالی این است که خود اپوزیسیون متشکل از اهل طریقت و عرفان نیز خردستیز اند.

·        عقل برای مولوی هم مذموم و مفسد فی الارض است.

·        پای استدلالیان از دید مولوی چوبین است.

·        نتیجه این وجه مشترک ایده ئولوژیکی اما چه می شود؟   

7

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        می توان گفت که در رزم طبقاتی میان فئودالیسم و اپوزیسیون ضد فئودالی، هر دو طرف جبهه جنگ ایده ئولوژیکی، خردستیز اند.

·        یعنی با ساز و برگ ایراسیونالیستی بر ضد هم می جنگند.

·        هم حافظ و طبقه حاکمه فئودالی خردستیز اند و هم اهل طریقت و عرفان.

·        خود ویژگی جنگ طبقات اجتماعی در ایران از دیرباز شاید همین باشد.

·        نطفه های بورژوائی در ایران (اهل طریقت و عرفان) نمایندگان پانته ئیسم (همه چیز خدائی) اند و نه امپیریسم، رئالیسم و راسیونالیسم.

·        عرفان حتی خردستیزتر از ایده ئولوژی طبقه حاکمه فئودالی (سعدی و حافظ) است.

·        تفاوت سعدی با مولوی بلحاظ پایبندی به خرد از زمین تا آسمان است.

·        سعدی و حتی حافظ صدها بار راسیونال تر از مولوی اند.

·        بدبختی و بدبیاری جنبش ضد فئودالی ایران هم همین است.

·        تز و آنتی تز، فئودالیسم و آنتی فئودالیسم، هر دو خردستیز اند.

·        خرد ستیزی اما فاتحه ای بلند بر نجات و رهایش اجتماعی است.

8

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        به همین دلیل، سعدی و به پیروی از او، حافظ با عرفان برخورد دیالک تیکی دارند:

·        برخورد سعدی و حافظ با عرفان دیالک تیکی از تأیید و انتقاد، تحسین و تخریب، تضعیف و تقویت، کوبش و نوازش است:

الف

·        سعدی و حافظ، بخش ایراسیونالیستی عرفان را می پذیرند و حتی توسعه می دهند.

ب

·        سعدی و حافظ اما مبارزه اجتماعی ـ ضد فئودالی عرفان را بیرحمانه می کوبند.

9

بـه می سجاده رنگین کن، گرت پیر مغان گوید

کـه سالک بی ‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ‌ها

·        به همین دلیل است که اساتید دان کاهی سطحی و ساده لوح، حافظ را جزو عرفا تصور می کنند.

ادامه دارد.