شعر نیما یوشیج در آئینه سیاوش کسرائی (34)

نیمایوشیج (1274 ـ 1338)

تحلیل واره ای از

گاف سنگزاد

  

تحلیل شعر «شبتاب»

ادامه

3

مضمون (محتوای) شعر «شبتاب» 

ادامه

سیاوش

واژه «مانند»

اگر از این واژه استفاده می کنم، نه به سبب نقش مستقیمی است که در پیوند با حالات و روحیات شعر دارد، بلکه از آن جهت است که چون لولائی همه اعصاب و عضلات شعر بر روی آن و با کمک آن به چرخش در می آیند و تکرار آن بدین سبب است که نه تقریبا که تحقیقا نیز در هیچ شعر دیگری این همه «مانندی» در موجودات و محتویات یک شعر نیست و یا من خبر ندارم.

بنظر من، مانند ردیف دیگری است که به جای آن که در پایان مصراع ها و در کنار «سوسو می زند» قرار گیرد، در ابتدای سطور بند دوم و سطر اول بند سوم آمده است و می باید آن را ردیف مضاعف این بیت تلقی کرد.

·        این توضیح سیاوش راجع به ساختار این شعر نیما لبریز از نوآوری، نواندیشی و خوداندیشی خلاق است و نمی توان از خواند مکرر و آموزش مکرر از آن سیر شد.

·        سیاوش ضمنا  مفاهیم ارزشمند معینی را به خدمت می گیرد که باید مورد تأمل قرار گیرند و برای استفاده های بعدی سوهان خورند:

1

لولا

·        سیاوش ردیف شعر را به لولا تشبیه می کند که اعصاب و عضلات شعر بر روی آن و ببرکت آن به چرخش در می آیند.  

·        سیاوش بدین طریق برای عناصر فرمال و ساختاری شعر، در این مورد برای «به مانند» (ردیف)، فونکسیون صرفنظرناپذیر معینی تعیین می کند.

·        لولا در قاموس سیاوش محوری است که اعصاب و عضلات شعر حول آن و ببرکت آن می چرخند:

·        لولا در قاموس سیاوش، بلحظ فرم و ساختار، ردیف شعر است.

·        بلحاظ محتوا اما اصل اساسی مشترک همه عناصر شعر است.

·        لولا بیانگر تاکتیک عمل واحد همه واحدهای رزم است:

·        حمله ناگهانی عصب سوز از مخفیگاه و گریز و اختفا ست، برای حمله ای دیگر و گریز و اختفای دیگر.

2

دیالک تیک تقریبی ـ تحقیقی

  و تکرار آن («به مانند»)  بدین سبب است که

نه تقریبا

 که تحقیقا

نیز در هیچ شعر دیگری این همه «مانندی» در موجودات و محتویات یک شعر نیست و یا من خبر ندارم.

·        دیالک تیک تقریبی ـ تحقیقی، شناخت افزار دیالک تیکی گرانبهائی است که ما برای اولین بار می شنویم.

·        سیاوش به احتمال قوی، دیالک تیک نسبی و مطلق و یا دیالک تیک شک و یقین را به شکل دیالک تیک تقریبی و تحقیقی بسط و تعمیم می دهد.

·        احتمالا فرم دیگر بسط و تعمیم این دیالک تیک می توانست دیالک تیک تخمینی ـ تحقیقی باشد.

·        ولی در هر صورت شناخت افزار ارزشمندی است که باید به خاطر سپرده شود.

·        برای درک منظور سیاوش نظر دیگری به واژه «مانند» در شعر شبتاب نیما می اندازیم:

شبتاب

و شبتاب از نهانجایش به ساحل می زند سوسو

به مانند دل من، که هنوز از حوصله و ز صبر من باقی است در او

به مانند خیال عشق تلخ من، که می خواند

و مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من

·        این کشف خارق العاده سیاوش بلحاظ فرم به فکر کمتر کسی می رسد.

·        سیاوش ژرف اندیشی خارق العاده خود را همین جا نیز نشان خوانده می دهد:

·        جای نا بجای «به مانند» به مثابه ردیف، مانع بازشناسی آن از سوی سیاوش نمی شود:

·        تعیین کننده برای سیاوش فونکسیون واژه «مانند» است و نه جای آن.

·        می توان گفت که سیاوش در دیالک تیک محل و فونکسیون واژه ها، نقش تعیین کننده را از آن فونکسیون می داند.

ادامه دارد.