سیری در جهان بینی احسان طبری (۴۹)

احسان طبری (1295 ـ 1368)

تحلیلی از شین میم شین

سپاه پيشرفت اند و تکامل، اين جوانمردان

سپاهی اينچنين، از وادی حرمان (محرومیت، بی نوائی)  گذر دارد

  به سوی معبد خورشيد پيمودن، خطر دارد

   ولی هر کس از اين ره رفت، بخشی شد ز نور او

هم آوا گشت با فر و شکوه او، غرور او

·      معنی تحت اللفظی:

·      این جوانمردان، سپاه توسعه و تکامل و پیشرفت محسوب می شوند.

·      عبور چنین سپاهی از صحاری محرومیت، امری عادی و طبیعی است.

·      برای اینکه راه سفر به معبد خورشید راه خطرناکی است.

·      ولی اگر کسی این راه را طی کند، به نور خورشید استحاله می یابد و غرورش با فر و شکوه خورشید هماهنگ می شود.

 ۱

سپاه پيشرفت اند و تکامل، اين جوانمردان

·      احسان طبری به مثابه یکی از اعضای اصلی رهبری حزب توده، موتور و سوبژکت جامعه و تاریخ را نه توده های مولد و زحمتکش، بلکه جوانمردان می داند.

·      طنز قضیه هم همین جا ست.

·      رهبر و تئوریسین حزب به اصطلاح «توده»، از همه چیز ریز و درشت خبر دارد، مگر از سوبژکتیویته در تاریخ که از قضا یکی از کشفیات بسیار مهم کلاسیک های مارکسیسم است.

·      همانطور که ذکرش گذشت، احسان طبری دیالک تیک شخصیت و تاریخ و یا دیالک تیک قهرمان و توده را وارونه می سازد و نقش تعیین کننده را عملا از آن قهرمانان و یا جوانمردان و یا نخبگان (البته مثبت) می داند.

۲

·      این در تحلیل نهائی به معنی زیر پا گذاشتن درک ماتریالیستی تاریخ (یکی از کشفیات مهم مارکس) و به معنی نمایندگی کردن درک ایدئالیستی تاریخ است.

·      سؤال اما این است که چرا و به چه دلیل این انحراف جهان بینانه رخ می دهد؟

۳

·      شاید بتوان برای این انحراف ایده ئولوژیکی خطرناک احسان طبری علت معرفتی ـ نظری (تئوری شناخت) قایل شد.

·      علت معرفتی ـ نظری ترفند توجیهی بدی هم نیست.

·      چون کشف و تبیین حقیقت عینی همیشه و همه جا آسان نیست.

·      ایدئالیستی اندیشی و متافیزیکی بینی سهل تر و آسان تر است تا ماتریالیستی اندیشی و دیالک تیکی بینی.

۴

·      علاوه بر این، مارکسیسم ـ لنینیسم بینش و اسلوب کاملا جدید و جوانی است و هنوز بدرستی تفهیم نشده است.

·      هر کس بطرز دست و پا شکسته ای چیزهائی خوانده و شنیده، بی آنکه بتواند واقعا مارکسیستی ـ لنینیستی بیندیشد و تحلیل کند.

·      سؤال اما این است که چرا از اینهمه رهبر و کادر در حزب توده، کسی درک ایدئالیستی رهبر از تاریخ را به نقد نمی کشد؟

۵

·      این کژاندیشی قبل از اینکه علت معرفتی ـ نظری داشته باشد، علت طبقاتی ـ واپسین دارد.

·      حاملین تئوری رهائی اجتماعی در ایران معاصر عمدتا نه از میان توده های مولد و زحمتکش، بلکه از میان طبقات اجتماعی غیر پرولتری برخاسته اند و طبقات اجتماعی غیر پرولتری را طبقات اجتماعی واپسین تشکیل می دهند که ضمنا هژمونی ایده ئولوژیکی جامعه را از هزاران سال پیش عمدتا به عهده دارند.

·      این اما به چه معنی است؟

۶

·      این بدان معنی است که اعضای طبقات اجتماعی واپسین (بنده داری واپسین، اشرافیت فئودالی واپسین و بورژوازی واپسین) نخست باید جهان بینی خود را به چالش کشند تا بعد بتوانند جهان بنی توده مولد و سرانجام جهان بینی طبقه کارگر را از آن خود کنند.

·      دیالک تیک دردناکی در همین جا وارد عمل می شود:

·      چون پیش شرط صرفنظرناپذیر برای به چالش کشیدن ایده ئولوژی ارتجاعی طیف اجتماعی واپسین، از آن خود کردن عمیق و اصیل ایده ئولوژی توده های مولد و زحمتکش است و پیش شرط از آن خود کردن عمیق و اصیل ایده ئولوژی توده ها، غلبه عمیق و اصیل بر ایده ئولوژی طیف اجتماعی واپسین (یعنی ایده ئولوژی طبقاتی ـ ارتجاعی خویشتن خویش) است.

·      فقدان قاطعیت نظری رهبری حزب توده و دو دلی و تردید آن در زمینه های متفاوت و خطاهای خطیر آن، ناشی از همین دیالک تیک دردناک است.

۷

·      اگر احسان طبری به عنوان مثال، منشاء طبقاتی دهقانی و کارگری و یا حتی پیشه وری می داشت، بیشک دچار این وارونه اندیشی نمی گشت.

·      این بدان معنی است که منشاء طبقاتی لگام شناخت چیزها و پدیده ها و روندهای اجتماعی را به آسانی از دست نمی دهد، حتی اگر فرد مربوطه به عالی ترین مقام در حزب طبقه دیگر ارتقا یافته باشد.

·      منشاء طبقاتی  چه بسا در مواقع تعیین کننده ی بحرانی وارد صحنه می شود و سوبژکت مورد نظر را به صراط مستقیم خود قانع می کند و تسلیحات ایده ئولوژیکی بیگانه را از دست او می گیرد و دور می اندازد.

·      ادوراد برنشتاین احتمالا معاون انگلس در حزب سوسیال ـ دموکرات آلمان بوده و کائوتسکی از مقامات بزرگ این حزب محسوب می شده است.

·      چرخش ایده ئولوژیکی آنها را فقط با توسل به علت معرفتی ـ نظری نمی توان توضیح داد.

·      چون علت معرفتی ـ نظری به مثابه شعور اجتماعی ثانوی است.

۸

·      یکی از فواید شکست در تاریخ جنبش های انقلابی رو شدن دست ها ست.

·      در این جور مواقع است که نمایندگان اصیل توده ها تقریبا تنها می مانند.

۹

سپاه پيشرفت اند و تکامل، اين جوانمردان

سپاهی اينچنين، از وادی حرمان (محرومیت، بی نوائی)  گذر دارد.

·      گذار نادر و هر از گاهی جوانمردان از وادی حرمان را احسان طبری با دقتی خارق العاده در لوح ضمیر طبقاتی خود ثبت می کند، ولی نسبت به گذار لحظه به لحظه دهقانان و کارگران و پیشه وران از وادی حرمان کور می ماند.

·      بدین طریق، دیالک تیک استثناء و قاعده نیز پا در هوا و وارونه می شود.

·      چون گذار قهرمان از وادی حرمان نه قاعده، بلکه اشتثناء است.

·      قاعده گذار هرروزه توده های زحمت از وادی حرمان است.

۱۰

 به سوی معبد خورشيد پيمودن، خطر دارد

   ولی هر کس از اين ره رفت، بخشی شد ز نور او

هم آوا گشت با فر و شکوه او، غرور او

·      نتیجه گیری نهائی احسان طبری هم حدس ما را تأیید می کند:

·      نخبه ها به مثابه زوار معبد خورشید، به بخشی از نور آن بدل می شوند و غرور طبقاتی غیر پرولتری شان با فر و شکوه خورشید هماوا می شود.

·      توده مولد و زحمتکش که خورشیده درخشنده از زمین است و نخبه با تمام کر و فر و شکوه و غرورش بدون زحمت طاقت فرسای مادی و روحی و روانی آن ول معطل است، بکلی فراموش می شود.

·      توده زحمت واقعا هم غروری ندارد تا با فر و شکوه خورشید کذائی هماوا شود.

·      چون سلب مالکیت بر وسایل تولید مایحتاج حیاتی همزمان به معنی سلب غرور انسانی از توده بوده است.

·      بی دلیل نیست که در ایده ئولوژی طیف اجتماعی واپ‍سین میان زحمتکشان و گدایان علامت تساوی گذاشته می شود.

·      دیالک سلطان و درویش در هر دو اثر سعدی و دوئالیسم گدا و توانگر در دیوان حافظ حاکی از همین حقیقت امر اند.

ادامه دارد.