جهان بینی محمد زهری در آئینه آن و این (۱۵)

تحلیلی از
ربابه نون

محمد زهری
چشمداشتم این است که صاحب نظر،
گناه غفلتم را بر من نبخشاید و به چشم بکشد،
باشد تا از این نهج، زادی برای آینده ام بیندوزم .

۱

مفهوم دیگری که محمد زهری برای تبیین نظر خویش به خدمت می گیرد، مفهوم «نهج» به فتح حروف اول و دوم است.
نهج به معنی طریق تبیین صریح و روشن است.

این بدان معنی است که شاعر طرز تبیین صریح و بی رو در بایستی و روشن را بر «گرداندن لقمه ی اندیشه دور سر مخاطب و گذاشتن آن در دهان او»، ترجیح می دهد.

اما چرا و به چه دلیل؟

۲

چشمداشتم این است که صاحب نظر،
گناه غفلتم را بر من نبخشاید و به چشم بکشد،
باشد تا از این نهج، زادی برای آینده ام بیندوزم .

اگر این طرز تفکر و یا این سلیقه و سیاق شاعر، خودپو و طبیعی باشد، حاکی از هویت توده ای او ست.
چون توده های مولد و زحمتکش همیشه به همین نهج با همنوعان خود سخن می گویند و ترجیح می دهند که سخنان آنان را  نیز به همین نهج بشنوند.

۳

چشمداشتم این است که صاحب نظر،
گناه غفلتم را بر من نبخشاید و به چشم بکشد،
باشد تا از این نهج، زادی برای آینده ام بیندوزم .

اگر این طرز تفکر و یا این سلیقه و سیاق شاعر، آگاهانه و عمدی باشد،  حاکی از مرزبندی قاطعانه و پیگیر او با اتیک و اخلاق و طرز تفکر فئودالی واپسین است.
یعنی به معنی شلیک ایده ئولوژیکی از سنگر توده ها ست.

چون اشرافیت بنده دار و فئودال، توده ها را به دلیل همین صراحت و رک گوئی به صفات قبیحه «دهاتی»، «ترک خر»، «بی ادب»، «حمال»، «عمله» و غیره مفتخر می سازند.

۴

چشمداشتم این است که صاحب نظر،
گناه غفلتم را بر من نبخشاید و به چشم بکشد،
باشد تا از این نهج، زادی برای آینده ام بیندوزم .

 مفهوم دیگر شاعر ، مفهوم «زاد» است که به معنی رهتوشه است.
به معنی نان و پنیر و آب لازم در مسیر سفر است.

شاعر در انتقاد صریح همنوع ـ اعم از همنوع خیرخواه و یا خبیث ـ رهتوشه سفر در شاهراه حیات می جوید.

چرا و به چه دلیل؟

۴
شاید دلیلش این باشد که هر روشنگری (چه انتقاد از خود و چه انتقاد از همنوع و همبود)، نتیجه تقطیر تجربه است.
چون اندیشه در تحلیل نهائی چیزی جز تجربه جمعبندی شده نیست:

این تجربه تلخ و شیرین فردی،  طبقاتی، نوعی و تاریخی در طول  زندگی است که در سیر تصاعدی اش، روحیت می یابد، روح واره می شود، شعور واره می شود، اندیشه می شود و در سیر نزولی دو باره اش، جامه جمله به خود می پوشد و تبیین صریح و مستور می یابد.

شاعر نیز به همین دلیل قدر دان منتقد خیرخواه و خبیث است.

چرا و به چه دلیل؟

۵

 چشمداشتم این است که صاحب نظر،
گناه غفلتم را بر من نبخشاید و به چشم بکشد،
باشد تا از این نهج، زادی برای آینده ام بیندوزم .

قدر زر، زرگر بداند، قدر گوهر، گوهری
قدر تئوری و تجربه  را نیز بهتر از هر کس، زهری.

اتیک و یا اخلاق توده مولد و زحمتکش نیز از همین قرار است:
قدر دانی از نتیجه ی مادی و معنوی گرانبهای عرق جبین هر کس.

۶

در همین خصلت طبقاتی نیز می توان به تفاوت و تضاد اخلاقی میان اعضای طبقات اجتماعی انگل و توده مولد پی برد.

محمود دولت آبادی جوان در اثر خود تحت عنوان «کلیدر »، از همین تفاوت و تضاد طبقاتی میان دهقان مولد و زحمتکش و یاغی مرتجع فئودالی پرده برمی دارد.
آنجا که یاغی در انبار غله روستا را می شکند ونعمت حیاتی گندم را به رود می سپارد.

پایان
ادامه دارد.