سیری در جهان بینی شهریار (43)

حیدر بابایه سلام

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

  ترجمه، ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون  
دوْنیا قضوْ- قدر ، اؤلوْم - ایتیمدى
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى، یئتیمدى

·        شهریار علاوه بر آرزوی سپیدرویی برای حیدر بابا، می خواهد که دور و بر او و یا آن، چشمه آب باشد و باغ باشد.

·        شهریار در این آرزویش، دعای توده ای ـ آذری دیگری را تبیین می دارد:

·        آرزوی چشمه آب و باغ در دور و بر حیدر بابا، بسط و تعمیم مضمونی (محتوائی) ـ سمبولیکی آب و سبزی و طراوات و تازگی در افکار عمومی است که احتمالا به مثابه مظاهر سمبولیک سعادت و شادی و شادابی اند.

1

دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون

  

·        شهریار در این مصراع شعر، عملا، یعنی بی اعتنا به اینکه خودش می داند و می خواهد، دیالک تیک بولاغ و باغ را توسعه می دهد.

·        منظور از توسعه عملی (یعنی چه بسا بی آگاهی و اراده و اختیار) دیالک تیک بولاغ و باغ، توجه و تکیه بر عینیت دیالک تیک است:

·        دیالک تیک بولاغ و باغ، قبل از اینکه در آیینه ذهن شاعر انعکاس یابد و به زیور شعر آراسته شود، در عالم واقعی و عینی، یعنی در خارج از ذهن شاعر، وجود دارد.

·        چرا و به چه دلیل ما به این نظر می رسیم؟ 

2

دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  

·        دلیل تجربی و منطقی نظر ما، این است که بدون بولاغ و آب، نه باغی، بلکه برهوتی تشکیل می شود که در بهترین حالت، خارزار است و نه گلزار و باغ و بوستان.

·        دیالک تیک بولاغ و باغ، دیالک تیکی عینی است که در آیینه شفاف ذهن شاعر منعکس می شود و فرم دیالک تیک ذهنی کسب می کند و پوئه تیزه می شود.

·        جامه شعر به خود می پوشد.

·        ما در این جور موارد با دیالک تیک ماده و روح سر و کار داریم:

·        با دیالک تیک عینی و واقعی بولاغ و باغ و تصویر ذهنی آن.

·        تقدوم با دیالک تیک عینی بولاغ و باغ است.

·        دیالک تیک بولاغ  باغ عینی است.

·        یعنی بی اعتنا به وجود این و آن، بی اعتنا به اراده و خواست و هوس و میل این و آن، وجود دارد.

·        هنر شهریار، بازتاب اگاهانه و یا ناخود آگاه این دیالک تیک عینی و  تبیین پوئه تیکی آن است.

3

دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون

  

·        چرا از دیالک تیک بولاغ و باغ سخن می رود و نه از دوئالیسم بولاغ و باغ؟

·        رابطه ی دیالک تیکی اصلا به چه معنی است؟

·        تفاوت و تضاد رابطه دیالک تیکی با «رابطه» دوئالیستی چیست؟  

4

دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  

·        شهریار دیالک تیک بولاغ و باغ را توسعه می دهد، چون میان بولاغ و باغ، رابطه متقابل می بیند، رابطه دو طرفه می بیند:

·        ما از سطح دانش علم الاشیائی شهریار خبر نداریم.

·        ولی بی اعتنا به وقوف و عدم وقوف شاعر، این دیالک تیک در این مصراع شعر چشمگیر و عیان است:

·        میان بولاغ و باغ ، رابطه مبتنی بر «با هم» بودن و «بر هم» (ضد هم)  بودن برقرار است:

·        رابطه مبتنی بر پیوند و تضاد برقرار است.

·        رابطه مبتنی بر مهر و قهر، سازش و ستیز برقرار است:

·        رابطه دیالک تیکی یعنی همین.

5

·        بولاغ به باغ جان می دهد.

·        بولاغ حامی باغ است.

·        بولاغ دوستدار باغ است. (وحدت بولاغ و باغ) 

·        باغ اما همزمان آب بولاغ را، شیره جان بولاغ را می مکد و به صورت گیاه و درخت و برگ و میوه در می آورد. (تضاد) 

6

·        باغ اما آب مکیده از بولاغ را به محیط زیست پس می دهد:

·        برگ در پاییز می ریزد و تجزیه می شود.

·        درخت می پوسد و تجزیه می شود.

·        میوه خورده می شود و به صورت مدفوع و ادرار و ناخن و عرق و مو و غیره دفع می شود. (وحدت) 

·        چشمه هم ـ در تحلیل نهائی ـ آب باغ را از آن خود می کند. (تضاد)

7

·        درخت اکسیژن تولید می کند و به جو زمین پمپ می کند، اکسیژنی که در ترکیب با هیدروژن آب می شود و از ابر متشکله به شکل برف و تگرگ و باران می بارد و همه این آب های زمینی و آسمانی به تشکیل بولاغ منجر می شوند. (وحدت بولاغ و باغ) 

8

·        این بند شعر شهریار اما بلحاظ ساختاری (فرمال) و استه تیکی هم خیلی زیبا ست:   

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون  
دوْنیا قضوْ- قدر ، اؤلوْم - ایتیمدى
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى، یئتیمدى

·        دلیل زیبائی و شیوائی و دلنشینی ساختاری و فرمال این بند شعر، در واژه های معین این بند شعر است:

·        ابیات این بند شعر حاوی واژه هائی اند که به حروف معین مشترکی مجهز اند:

الف

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون  
دوْنیا قضوْ- قدر ، اؤلوْم - ایتیمدى
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى، یئتیمدى

·        اولا  به حرف «ب» مجهز اند:

بابا

بیر

بولاغ

باغ

بوی

ب

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون  
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون  
دوْنیا قضوْ- قدر ، اؤلوْم - ایتیمدى
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى، یئتیمدى

·        ثانیا  به حرف «س» مجهز اند:

  سنوْن

اوْلسون  
  سوْرا

ساغ  
  اوْغولسوزدى

پ

·        ثالثا به حرف «غ» مجهز اند:

  آغ  
  بولاغ

 باغ   
  ساغ  
  اوْغولسوزدى

·        همه این عناصر صوری و ساختاری، به غنای استه تیکی این بند شعر مدد می رسانند.

·        به همین دلیل این بند شعر شهریار شیوائی و دلنشینی خاصی کسب می کند.

ادامه دارد.