دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (470)

زمان و مکان

فصل بیستم

توسعه علوم طبیعی و فلسفه بورژوائی واپسین:

فیزیک، بیولوژی، روانشناسی

جان ارپن بک

اولریش روزه برگ

برگردان

 شین میم شین

پیشکش به 

هوشنگ قربان نژاد

بخش دوم

فیزیک

ادامه

64

البرت اینشتین

 (1879 ـ 1955) 

·        بدین طریق، اینشتین و بسیاری از فیزیکدانان در بی خبری از تئوری و متد دیالک تیک، در تلاش برای پیدا کردن راه حل ماتریالیستی ـ دیالک تیکی مسائل انعکاس معرفتی ـ نظری بوده اند. 

·        مراجعه کنید به تئوری انعکاس، تئوری شناخت  در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

الف

·        اینکه در این میان، همواره وام هائی هم از تفکر مکانیسیستی گرفته می شد، شامل حال هسته راسیونال چنین تلاش هایی نمی شود. 

ب

·        در این تلاش ضمنا ـ بر خلاف ادعای فلسفه پوزیتیویستی علم ـ امکان ناپذیری تصویرتئوری، بطور کلی اثبات نمی شود.

·        مراجعه کنید به تصویر، تصویرتئوری در تارنمای دایرة المعارف روشنگری 

65

·        توسعه تئوری فیزیک قرن 19 و قرن 20 با تضاد های جهان بینانه همراهی می شد که تندی و تیزی روشنفکرانه ی آن، یاد آور چالش های موجود در دوره جنبش های بورژوائی آغازین بود.

الف

·        در رنسانس، تصمیمگیری به نفع فلسفه ارسطوئی بطرز اسکولاستیکی تفسیر شده و یا به زیان آن، فقط تصمیمگیری ایده ئولوژیکی نبود.

ب

·        به همین سان نیز 400 سال بعد و تحت شرایط تاریخی دعاوی حاکمیت بورژوازی جان بدر برده از سقوط، تصمیمگیری در چالش های جهان بینانه بر سر مسائل توسعه علمی که با خودپویایی نسبی پیش می تاخت، در دامنه بمراتب کمتری به تصمیمگیری ایده ئولوژیکی مربوط می شد.

پ

·        اما از آنجا که در اوج کارزارهای طبقاتی میان بورژوازی و پرولتاریا، هیچ عرصه فکری از این کارزارها در مبارزه ایده ئولوژیکی مصون نمی ماند، مسائل جهان بینانه، معرفتی ـ نظری و متدئولوژیکی پژوهش های مقدماتی فیزیک، که در آغاز از منافع طبقاتی بی واسطه دور بودند، برای چالش های ایده ئولوژیکی اهمیت کسب کردند.

·        (ولادیمیر لنین، «ماتریالیسم و امپیریو کریتیسیسم»، 1907)   

66

·        وقتی که تئوری نسبیت خاص و تئوری نسبیت عام و مکانیک کوانتومی غیر رلاتیویستی تئوری های فیزیکی مطرح گشتند که به مثابه تعمیم هائی از مکانیک کلاسیک برای سرعت های بزرگ (قابل قیاس با سرعت نور) و یا برای تأثیرات کوچک (قابل قیاس با کوانتوم تأثیری ماکس پلانک) اعتبار داشتند که از مکانیک نیوتونی معتبر العموم در آغاز، بسیار فاصله می گرفتند، در فلسفه پوزیتیویستی علم، تلاش به عمل آمد تا این تئوری ها به مثابه نتایج نهائی ضرور تفکر امپیریستی و یا راسیونالیستی تفسیر شوند. 

الف

موریتس اشلیک (1882 ـ 1936)

فیزیکدان و فیلسوف و مؤسس محفل وین

·        فلاسفه محفل وین حول اشلیک، کارناپ و فرانک و فلاسفه محفل برلین حول رایشنباخ و غیره و گروه های همکار با این محافل، در آغاز به طرز نیرومندی از سنن امپیریستی شروع به حرکت می کردند.

·        (آغازگاه شان سنن امپیریستی بودد. مترجم) 

·        مراجعه کنید به امپیریسم (تجربه گرائی)، سنسوئالیسم (حسگرائی)، راسیونالیسم (خردگرائی) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری   

ب

کارل پوپر (1902 ـ 1994)

فیلسوف اطریشی ـ انگلیسی

در پیوند با محفل وین (اشلیک، کارناپ و نویرات)

از « فلاسفه» بورژوائی واپسین

مبلغ تئوری «جامعه باز»

زمینه کار:

تئوری شناخت

علمتئوری

فلسفه اجتماعی

فلسفه تاریخ

فلسفه سیاسی

راسیونالیسم انتقادی

·        در حالیکه کارل پور و تا حدی هم لودویگ ویتگنشتاین، بیشتر سمتگیری راسیونالیستی را مورد تأکید قرار می دادند.

·        مراجعه کنید به آثار زیر:

1

·        اشلیک، «تئوری شناخت عمومی» (1918)

2

·        کارناپ، «مقدمه ای بر فلسفه علوم طبیعی» (1969)

3

·        شیرپ، لاسال، «فلسفه رودولف کارناپ»، جلد 3 (1963)

4

·        فرانک، «تفسیر و سوء تفسیر فیزیک مدرن» (1938)

5

·        رایشنباخ، «فلسفه مدرن علم» (1959)

6

·        رایشنباخ، «صعود فلسفه علمی» (1968)

7

·        کارل پوپر، «منطق تحقیق» (1934)

8

·        کارل پوپر، «دانش اوبژکتیو. طرح اوولوسیونی» (1972)

9

·        شیلپ، لاسال، «فلسفه کارل پوپر» (1974)

10

·        لودویگ ویتگنشتاین، «بررسی های فلسفی ـ منطقی» (1953)

پ

·        در تئوری نسبیت خاص و بمراتب قوی تر در تئوری نسبیت عام، بی پایگی جدا سازی متافیزیکی ماده از حرکت، اثبات شد.

ت

·        نشان داده شد که زمان مطلق و مکان مطلق به معنی نیوتونی شان، وجود ندارند. 

ث

·        زمان و مکان ظرف هائی نیستند که حوادث معینی در درون آنها اتفاق افتند.  

ج

·        زمان و مکان فرم های وجودی ماده اند و حاوی خواص فیزیکی قابل پژوهش اند. 

ح

·        با در نظر گرفتن تأثیر متقابل قوه جاذبه، ما دیگر با مکان اقلیدوسی سر و کار نداریم. 

خ

·        در چارچوب تئوری نسبیت خاص، زمان و مکان در هم ذوب می شوند.

·        آن سان که وحدت زمان ـ مکان تشکیل می شود و نسبیت همزمانی پدید می آید. 

67

برنارد ریمن

(1826 ـ 1866) 

ریاضی دان مهم آلمانی

·        سخنرانی پروفسوری (هبیلیتاسیون) ریمن، «راجع به فرضیه های مبتنی بر هندسه» (1854)، در سال 1868، انتشار یافت.

·        این سخنرانی رایمن ـ همانطور که بعد ها مکانیک کوانتومی غیر رلاتیویستی نشان داد ـ حاوی مسئله گذاری های (طرح مسئله) مهم برای پژوهش مقددمات فیزیکی قرن 20 بود که می توان به مثابه اجبار به تغییر هندسه تلقی کرد.   

ادامه دارد.