تمرین تفکر مفهومی (133)

سعدی

(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص 123 ـ 125)   

من آنم که چون حمله آوردمی

به رمح از کف انگشتری بردمی

ولی چون نکرد اخترم یاوری

گرفتند گردم چو انگشتری

  

·        معنی تحت اللفظی این بیت:

·        من همان کسی ام که وقتی حمله می کردم، بوسیله نیزه می توانستم انگشتری را از دست دشمن بردارم.

·        اما چون بخت، یار نبود، بسان انگشتری در محاصره دشمن قرار گرفتم.

·        سعدی هر وقت قصد کتمان حقیقت امری را دارد، دست به دامان قوای موهوم از قبیل فلک و چرخ و سپهر و اختر و بخت و اقبال و غیره می شود.

·        در تیزهوشی خارق العاده سعدی کمترین تردیدی روا نیست.

·        او با ساز و برگ دیالک تیکی عظیمی که در اختیار دارد، بآسانی می تواند از عهده توضیح هر پدیده و روندی بر آید.

·        ولی چه بسا مصلحت در آن می داند که خرد خوداندیش خود را پوزه بند زند و موهوماتی را به خورد خواننده و شنونده دهد.

سعدی

(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص 174 ـ 177)     

ز جور فلک دادخواه آمدم

در این سایه گستر پناه آمدم

·        معنی تحت اللفظی این بیت:

·        برای دادخواهی از بیداد فلک به این پناهگاه سایه گستر آمده ام.

·        سعدی در این بیت، سلطان ابوبکر سعد را مورد خطاب قرار می دهد، هندوانه ای زیر بغل او قرار می نهد و ضمنا زهر ایدئولوژیکی شیرین خود را به کام خواننده و شنونده می ریزد.

·        چرا و به چه دلیل ما چنین ادعا می کنیم؟

·        برای پاسخ به این پرسش باید همین بیت سعدی را مورد تجزیه و تحلیل و ترکیب (انالیز و سنتز) دیالک تیکی قرار دهیم.

1

ز جور فلک دادخواه آمدم

·        سعدی در این مصراع دیالک تیک داد و ستد را به شکل دیالک تیک دادخواه و دادستان بسط و تعمیم می دهد.

·        بدین طریق، دیالک تیک سه عضوی دادخواه ـ بیدادگر ـ دادستان به شکل دیالک تیک سعدی ـ فلک ـ بوبکر سعد بسط و تعمیم داده می شود.

2

·        وقتی به تجربه می گوییم که آثار سعدی بهترین جا برای تمرین و آموزش فوت و فن تفکر مفهومی است، منظورمان همین است.

·        تسلط سعدی به دیالک تیک خارق العاده است.

3

·        هیچ متفکر دیگری ـ حتی امروز ـ در ایران و شاید در جهان یافت نمی شود که یک هزارم تسلط سعدی را به دیالک تیک عینی هستی داشته باشد.

·        هرکس لبی از سرچشمه آثار سعدی تر کند، بطور خود به خودی دیالک تیکی اندیشی می آموزد.

4

·        حتی اگر محتوای طبقاتی و ایدئولوژیکی آثار سعدی ارتجاعی باشند، این امر اما نافی عظمت فرم دیالک تیکی تفکر شیخ شیراز نخواهد بود.

·        فرم تفکر سعدی را باید از آن خود کرد و محتوای طبقاتی و ایدئولوژیکی کهنه و ارتجاعی آن را بطور دیالک تیکی نقد کرد.

·        یعنی جنبه های مثبت و بالنده آن را تأیید و تکمیل کرد و توسعه داد و جنبه های منفی و بازدارنده ی آن را نقد کرد و دور ریخت.

5

 ز جور فلک دادخواه آمدم

در این سایه گستر پناه آمدم

·        سعدی از جور فلک به درگاه پادشاه شیراز پناه می آورد و وظیفه ایدئولوژیکی توجیه نظام اجتماعی حاکم را به عهده می گیرد.

·        زهر ایدئولوژیکی این بیت در همین محتوای پنهان در آن است:

·        پادشاه شیراز به چرخش قلمی به دادستانی استحاله می یابد.

·        آنهم چه دادستان قدر قدرتی که فلک بیدادگر را به دادن داد سعدی مجبور می سازد.

·        اما کسی به فکرش نمی رسد که از سعدی بپرسد که کدام داد را به فلک داده و به ازای آن ستدی دریافت نکرده است؟

6

·        ترفند ایدئولوژیکی عوامفریب سعدی و بعد حافظ هم همین جا ست.

·        بیدادگر واقعی سلب واقعیت و اجتماعیت می شود و به چیزی ماورای اجتماعی و ماورای بشری  استحاله می یابد، به چیزی در بهترین حالت، طبیعی استحاله می یابد، به فلک و چرخ و سپهر و بخت و غیره.

·        و برای ستمدیده، چاره ای جز پناه بردن به طبقه حاکمه ماهیتا بیدادگر باقی نمی ماند.

·        چون از خود فلک و سپهر و چرخ و بخت که نمی شود دادخواهی کرد.

7

·        این همان خدعه تئوریکی ـ ایدئولوژیکی مد روز امروز امپریالیسم است که ما ناتورالیزاسیون پدیده ها و روندهای اجتماعی نام می دهیم.

·        بیدادگر در قاموس سعدی و حافظ ناتورالیزه می شود.

·        به چیزی طبیعی استحاله می یابد.

·        در نتیجه ی اشاعه ی این طرز تفکر، بیداد، چیزی طبیعی از جنس توفان و زلزله و آتشفشان جا زده می شود.

·        این کردوکاری عوامفریبانه است و بس.

ادامه دارد