جهان و جهان بینی هوشنگ ابتهاج (50)

امیر هوشنگ ابتهاج (سایه)

(اسفند 1306)

 تحلیل واره ای از

شین میم شین

  

ابتهاج:

حافط می‌خواندیم.

به این بیت رسیدیم:

مرا به کار جهان هرگز التفات نبود
رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست

به نظر من این بیت خلاصه‌ ی تئوری حافظه

 یعنی زیبایی...

تو این دنیای پرت و پلا اومدیم، تنها حسن این دنیا اینه که زیبایی درش وجود داره

 به اشکال گوناگون زیبایی

 معشوق، سایه‌ی ابر، موسیقی و همه چیز.

اگه زیبایی نبود دنیا مفت نمی‌ارزید.

همه ا‌ش رنج و عذاب و بدی و شر و شور و غارت و بیماری و مرگ بود.

تصور مرگ می ‌دونید چقدر زندگی رو تلخ می‌کنه؟

حافظ می ‌گه خودتو با زیبایی مشغول کن.

 گل در بر و می در کف و معشوق به کام است

خوشدلی که می‌گه همینه.

رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست.

 رخ تو یعنی خلاصه‌ ی زیبایی.

این فلسفه‌ی حافظه
پیر پرنیان اندیش

(هوشنگ ابتهاج)

·        سایه بلحاظ صنعت و ساختار شعر، تحت تأثیر شدید حافظ قرار دارد.

·        به عبارت دیگر، حافظ بیش از هر شاعر دیگر، سایه را تحت تأثیر قرار داده است.

·        دلیل آن احتمالا غنای صوری و ساختاری اشعار حافظ و سوهان خوردگی آنها ست.

·        رد پای حافظ در فرم و ساختار اکثر غزلیات سایه به چشم می خورد.

·        سایه (و نه فقط سایه)  اما محتوای شعر حافظ را نمی شناسد.

·        اگر می شناخت، متوجه می شد که حافظ آنتی تز خود او ست.

1

مرا به کار جهان هرگز التفات نبود
رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست

·        معنی تحت اللفظی:

·        من هرگز به امور دنیوی اعتنائی نداشته ام.

·        زیبائی دنیا به دلیل روی زیبای تو ست.

2

به نظر من این بیت خلاصه‌ ی تئوری حافظه

 یعنی زیبایی.

·        اکنون معلوم می شود که چرا بنی بشر برای درک چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی به فلسفه (خرد) مارکسیستی ـ لنینیستی نیاز بی چون و چرا دارد.

·        فرق هم نمی کند که او در سنگر طبقه کارگر برزمد و یا نرزمد.

·        برای آدم شدن و آدم واره زیستن به خرد اندیشنده نیاز بی چون و چرا هست.

·        سایه اگر با جهان بینی طبقه کارگر (مارکسیسم ـ لنینیسم) آشنا بود، نسبت به حافظ و فلسفه اجتماعی حافظ نظری دیگر می داشت.

·        ضمنا در آن صورت، می دانست که زیبائی نسبی است.

·        زیبائی مطلق و انتزاعی وجود ندارد تا تئوری حافظ را تشکیل دهد.

·        استنباط دهقانی از زیبائی با استنباط فئودالی از آن، از زمین تا آسمان تفاوت دارد.

·        استنباط فیلسوفی خردگرا از زیبائی با استنباط بورژوائی خردستیز از آن، تفاوت و چه بسا حتی تضاد دارد.

·        زیبائی شناسی خود بوسیله معیارهای عینی، معرفتی، فردی و تعلقات طبقاتی مشروط می شود.

3

تو این دنیای پرت و پلا اومدیم،

تنها حسن این دنیا اینه که زیبایی درش وجود داره

·        دنیا را نمی توان چیزی قبل از آمدن بنی بشر تصور کرد و پرت و پلا محسوب داشت.

·        قبل از بنی بشر دنیائی وجود نداشته است.

·        جامعه و جهان مولودی است که مولدی به نام انسان دارد.

·        جامعه و جهان محصول کار مادی و فکری بنی بشر است.

·        هر چیز دنیا ناچیزی طبیعی است که ببرکت دخول روح انسانی در آن به چیزی بدل شده است.

4

به اشکال گوناگون زیبایی

 معشوق، سایه‌ ی ابر، موسیقی و همه چیز.

اگه زیبایی نبود دنیا مفت نمی‌ارزید.

·        سایه ظاهرا تعریف روشنی از زیبائی ندارد.

·        زیبائی کذائی معشوق مسئله ای قابل بحث است:

·        زیبائی معشوق حتما نباید عینی و واقعی باشد.

·        زیبائی معشوق ـ قبل از همه ـ به دلیل معشوقیت معشوق است.

·        این نیازهای غریزی، جنسی، عاطفی، روحی و غیره عاشق است، که معشوق را زیبا جلوه گر می سازد.

·        این زیبائی معشوق چه بسا سوبژکتیف است و نه اوبژکتیف.

5

به اشکال گوناگون زیبایی

 معشوق، سایه‌ی ابر، موسیقی و همه چیز.

اگه زیبایی نبود دنیا مفت نمی‌ارزید.

·        هر موجود زنده ای تحت فرمان قوای غریزی زندگی می کند.

·        حفظ و تکثیر نوع خود گرایش غریزی عامی است و معشوق کذائی چه ماده و چه نر، در این میان وسیله برای نیل به این هدف و آماج طبیعی ـ غریزی است.

·        غریزه می تواند هر چیز بغایت زشتی را زیبا جلوه گر سازد.

·        غریزه عملا بوی تعفن انگیز عرق تن زن و یا مردی را مانی پولیزه می کند و برای عاشق کذائی به مثابه عطری فقو العاده جذاب در می آورد تا تولید مثل را امکان پذیر سازد.

6

·        زیبائی موسیقی هم نسبی است.

·        انسان بسته به حوایج و حالات روحی و روانی خویش گاهی موسیقی معینی را خوشایند می یابد و گه ناخوشایند.

·        زیبائی سایه کذائی ابر هم چه بسا به دلیل تشابه آن با چیزهای زمینی است.

·        انسان روی هم رفته، چیزی را زیبا می یابد و نسبت بدان علاقه مند می گردد که آن چیز را بشناسد.

·        کشف زیبائی چیزی و یا کسی و علاقه بدان و به او چه بسا با شناخت آن چیز و آن کس دست در دست می رود.

7

·        دلیل این امر آن است که شناخت خود نوعی کار است.

·        شناخت چیزی نتیجه زحمت مادی و فکری تحمل شده برای آشنائی با آن است.

·        انسان ها در تحلیل نهائی، کار خود را و به همین دلیل محصول کار خود را می پرستند.

·        کار ماهیت انسانی انسان ها را تشکیل می دهد.

·        انسان ها در محصول کار خود، یعنی در مولود خود، مولدیت و خلاقیت خود را، خودیت خود را، لیاقت خلاق خود را می یابند و می پرستند.

·        علاقه خود سایه به موسیقی نیز ـ قبل از همه ـ به دلیل شناخت عمیق او از موسیقی است.

8

اگه زیبایی نبود دنیا مفت نمی‌ارزید.

·        همین سخن سایه بیانگر جهان بینی ایدئالیستی او ست.

·        سایه فکر می کند که زیبائی چیزی جدا از آن چیز است.

·        سایه تصور می کند که دنیائی می تواند وجود داشته باشد که عاری از زیبائی باشد.

·        زیبائی و زشتی اما همیشه در داربست دیالک تیک اوبژکت ـ سوبژکت تشکیل می شود.

·        هر چیزی به دلیل ساختار خود زشت و زیبا ست.

·        بعضی ها بعضی از این ساختارها را درمی یابند و به زیبائی آن چیز می رسند.

·        مثلا همین ساختار ابرها.

·        کشف تشابه ابرها با گله فیل ها، یکی از دلایل زیبائی آنها تلقی می شود.

·        وگرنه ابرها را که نمی توان به زشت و زیبا طبقه بندی کرد.

·        دنیا نمی تواند دنیا باشد و آمیزه ای زشت و زیبا نباشد.

·        دیالک تیک زشت و زیبا وجود دارد و نه دوئالیسم زشت و زیبا.

·        به همین دلیل هر چیز و هر فرد زشتی می تواند فردا به چیز  و فردی زیبا بدل شود و برعکس.

ادامه دارد.