شعر نیما یوشیج در آئینه سیاوش کسرائی (11)

نیمایوشیج (1274 ـ 1338)

تحلیل واره ای از

گاف سنگزاد

تز هشتم

طبیعی است که تداوم دوران سیاه فشار و اختناق و سختی، همراه با تنگدستی و انزوا، 

هسته اندیشه های نیما را تلخ بدارد، به همان گونه که طبیعی بود که 

مردی با آن بینش و فراست و وسعت نظر و پرهیزگاری تن به قبول دروغ و سیاهی ندهد 

و با سلیقه خویش بر ستم بشورد و یا چراغش را در تک سیاهی ها فروزان نگاهدارد 

و به هر ترتیب چاره جوی روز بزرگ بماند.

7

مفهوم «هسته اندیشه ها»

طبیعی است که تداوم دوران سیاه فشار و اختناق و سختی، 

همراه با تنگدستی و انزوا، هسته اندیشه های نیما را تلخ بدارد.

·        منظور سیاوش از مفهوم «هسته اندیشه ها» چیست؟

·        شاید منظور سیاوش، اندیشه های اصلی نیما باشد، ولی آن در هر صورت مفهوم موفقی بنظر نمی رسد.

·        اندیشه در این صورت باید پوسته هم داشته باشد.

·        اما منظور از تلخی اندیشه ها چیست؟

·        اندیشه (فکر) عبارت است از بخش نسبتا مستقل روند تفکر که در فرم یک حکم، یک عبارت حکمی عرض اندام می کند.

·        نتیجه روند تفکر و جرقه فکری ناگهانی نیز اندیشه نامیده می شود.

·        اندیشه ـ فی نفسه ـ نمی تواند تلخ و شیرین باشد.

·        آنچه تلخ و شیرین است، کابوس و رؤیا ست و ربطی به اندیشه ندارد.

·        احتمالا خود نیما جائی این مفهوم را بکار برده و سیاوش به خدمت گرفته است.

·        خواهیم دید.

8

مفهوم «بینش»

به همان گونه که طبیعی بود که 

مردی با آن بینش و فراست و وسعت نظر و پرهیزگاری 

تن به قبول دروغ و سیاهی ندهد.

·        بینش به چه معنی است؟

·        احتمالا سیاوش بینش را به معنی جهان بینی بکار می برد:

·        جهان بینی عبارت است، از درک کلی سیستماتیک از طبیعت، جامعه و انسان و علاوه بر آن، درک کلی سیستماتیک از قواعد رفتار انسانی در پراتیک اجتماعی.

·        مراجعه کنید به جهان بینی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

·        سیاوش در هر صورت با جهان بینی نیما سر سازگاری دارد.

·        چند و چون جهان بینی نیما باید پس از تحلیل آثار او تعیین شود، ولی در اینکه نیما بسیاری از خطوط اصلی جهان بینی علمی را از آن خود کرده، شکی نیست.

9

مفهوم «فراست»

به همان گونه که طبیعی بود که 

مردی با آن بینش و فراست و وسعت نظر و پرهیزگاری 

تن به قبول دروغ و سیاهی ندهد.

·        در آئینه مفاهیم هر کس، می توان جهان بینی او را به تماشا نشست.

·        سیاوش بلافاصله پس از مفهوم «بینش» (جهان بینی) از مفهوم «فراست» استفاده می کند تا نیما را به خواننده خویش معرفی کند.

·        فراست به چه معنی است؟

·        مفهوم «فراست» را هم خردگرایان بکار می برند و هم خردستیزان:

1

مفهوم «فراست» در قاموس خردستیزان

·        فراست در قاموس خردستیزان عبارت است از دریافتن ‌و ادراک‌ باطن ‌چیزها با نظرکردن ‌به ظاهر آنها.

·        فراست علمی است که به وسیله آن از روی دقت در صورت و هیئت شخصی، می توان به روحیات و اخلاق او پی برد.

·        فراست یعنی با هوشمندی از ظاهر چیزها به باطن آنها پی بردن .

·        فراست در قاموس خردستیزان، بدان معنی است که شخص بدون واسطه ای، از تماشای نمود (پدیده) به بود (ماهیت) پی می برد:

·        در قاموس خردستیزان، نمود (پدیده) چیزها برای صاحبان فراست، به مثابه آئینه بود (ماهیت) آنها تلقی می شود. 

·        چنین تصوری با تجربه و خرد بشری ناسازگار است.

·        نمود بیانگر مجموعه خواص خارجی چیزها، روندها و غیره است که بکمک حواس، مشاهده  و تجربه بیواسطه برای ما قابل دسترسی اند.

·        بود (ماهیت) اما بیانگر مجموعه تعین های عام و ثابت هر چیز و روند و غیره است که ضرورتا به آن چیز و یا روند تعلق دارند.

·        بود (ماهیت) با نمود (پدیده) وحدت دیالک تیکی تشکیل می دهد.

·        بود (ماهیت) برخلاف نمود (پدیده) برای شناخت حسی بیواسطه دسترس ناپذیر است.

·        از این رو، ادعای شناخت باطن چیزی با نظر کردن در ظاهر آن چیز، یاوه ای بیش نیست.

·        برای شناخت ماهیت چیزها باید در روند پراتیک با آن چیزها درآویخت، روی آن چیزها باید کار کرد، آن چیزها را باید مورد آزمون و آزمایش و کند و کاو قرار داد و گام به گام به شناخت آنها و خویشتن خویش نایل آمد.

·        برای ره یافتن به ماهیت چیزها باید از نمود آنها شروع به حرکت کرد.

·        باید از پله های مفاهیم پائین رفت، به کنه چیزها راه یافت و ماهیت آنها را کشف نمود.

·        با توجه به نمود چیزها نمی توان ماهیت آنها را شناخت.

·        شناخت ماهیت چیزها کاری حسی ـ عقلی، زمانگیر و مشقت بار است.

2

مفهوم «فراست» در قاموس خردگرایان

·        فراست در قاموس خردگرایانی از قبیل سیاوش، عبارت است از توانائی گذار از نمود (پدیده) به بود (ماهیت)

·        فراست یعنی حرکت کردن از خطه نمود، پائین رفتن از پله های مفاهیم و ره یافتن به عالم بود.

·        فراست یعنی شناخت ماهیت (بود) چیزها با به راه افتادن از نمود (پدیده) آنها.

·        دیوان نیما سرشار از فوت و فن این کردوکار دشوار است.

·        فلسفه نیما یکی از دشوارترین فلسفه ها ست و آدمی را بلحاظ بغرنجی به یاد فلسفه هگل می اندازد.

·        نیما برای ره یافتن از نمود به بود، از پدیده به ماهیت، به رهنمائی نشانه های بود (که در نمود تجرید می یابند)  تکیه می کند:

 نیما

(نیما یوشیج، «مجموعه کامل اشعار نیما»، تدوین سیروس طاهباز، چاپ دوم، 1371 ، ص 190.)  

من به یاری آن شکفته چراغ

راه بردم ز گلخنی سوی باغ

هر کجا بود دلگشای مرا

از نشانی که رهنمای مرا.

·        حتی جانوران با نشانه ها راه می یابند و از طریق نشانه گذاری، پیام می فرستند و برای دوست و دشمن از وجود خود خبر می دهند.

·        مفهوم «نشان» در دیوان نیما بکرات و بطرزی بغرنج بکار برده می شود:

نیما

(نیما یوشیج : مجموعه کامل اشعار نیما، تدوین سیروس طاهباز، چاپ دوم، 1371 ، ص 176.)  

کم از این، گر نه خود به جا ماند

مردم از او، نشان او خواند.

با نشان زیست، با فسانه زیست

آنکه دانست، این نشانه چیست.

سهوها جمله در نشانه ما ست

قهر حرفی است، کز بهانه ما ست

با نشان، آن که بود و زیست، برست

گرچه بسیارها بهانه به دست

میرد آن رنگ، کاو نشان ندهد

وز همانی که هست، آن ندهد

آنچه کآن بدهد از من و تو نشان

گو سخن باشد آن، ز ما ست همان

دیده تا دید، دید بی کم و کاست

هر نشان در کمال خود زیبا ست

من به توفیق این خیال و گمان

رفت اندیشه ام، به سوی نشان

آنکه ز اینگونه در فکند مرا

ز او نجویم نشان، ز بهر چرا

رشته جان او به جانم دوخت

که چو شمعی به مجلس آمد و سوخت

نگه از دل، دلم ز دیده نرست 

تا چه آید از آن نشانه به دست.

·        سیاوش با به خدمت گرفتن مفهوم «فراست»، دیالک تیک نمود و بود را ـ آگاهانه و یا ناخودآگاه ـ مطرح می سازد:

·        در قاموس او نیما شاعری فراست مند است که ببرکت تسلط بر فوتبال و فن دیالک تیک می تواند از خطه نمود تن برکند و به عالم بود نفوذ کند، به کشف حقیقت گرفتار در غل و زنجیر ظلمات نایل آید و مبلغ جسور حقایق مکشوفه باشد. 

·    مراجعه کنید به دیالک تیک نمود و بود (پدیده و ماهیت) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری مفصلا توضیح داده خواهد شد.

ادامه دارد.