توضیح مکاتب مهم مربوط به «تئوری شناخت» (21)

پروفسور دکتر مانفرد بور
پروفسور دکتر مانفرد اشتارکه
راسیونالیسم (خردگرائی) (1)
برگردان شین میم شین

1

• راسیونالیسم (خردگرائی) نامی است برای جریان معرفتی ـ نظری ئی (یعنی مربوط به تئوری شناخت) که مرحله عقلی (راسیونال) شناخت را مطلق می کند و لذا ادعا می کند که تنها تفکر (عقل) قادر به کشف حقیقت است.

2

• راسیونالیسم معیار حقیقت را نیز در تفکر می جوید.

3

• راسیونالیسم مرحله حسی شناخت را گمراه کننده، مشوش، آشفته و نامناسب برای شناخت تلقی می کند و کنار می گذارد.

• مراجعه کنید به دیالک تیک حسی و عقلی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

4

• راسیونالیسم در تضاد با امپیریسم (تجربه گرائی) و بویژه حسگرائی (سنسوئالیسم) قرار دارد.

• مراجعه کنید به امپیریسم (تجربه گرائی) و حسگرائی (سنسوئالیسم) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

5

• راسیونالیسم در تاریخ فلسفه هم با ایدئالیسم پیوند داشته و هم با ماتریالیسم.
• ولی سنت ایدئالیستی راسیونالیسم وزینتر بوده است.

I
راسیونالیسم در فلسفه جهان باستان

• راسیونالیسم در فلسفه آغازین یونان پا به عرصه می گذارد:

الف
راسیونالیسم در مکتب الئات ها

1

پارمنیدس اهل الئا (540 ـ 483 ق. م.)
فیلسوف یونان باستان
از شاگردان سنوفانس
مؤسس مکتب الئات
مؤسس تئوری شناخت

• الئات ها هرگونه محتوای حقیقی شناخت حسی را انکار می کنند، تلون گیج کننده جهان حسی را فریب حسی می نامند و حرکت چیزها را منکر می شوند.
• بنظر آنها تنها وجود فاقد حرکت و فاقد تغییر واقعیت دارد.

2

• اما چون وجود فاقد حرکت و فاقد تغییر را بکمک حواس نمی توان باز شناخت، پس تنها تفکر انتزاعی را قادر به کشف حقیقت می دانند.

3

• مفهوم الئاتی وجود یکسان با خود، وجود بوسیله خود تعیین شونده، یعنی وجود کاملا نامعین، مفهوم منطقی اصلی (A = A) را تشکیل می دهد.

4

زنون کیتونی (490 ـ 430 ق. م)
از شاگردان پارمنیدس و از فلاسفه ماقبل سقراطی
مخترع هنر استدلال از طریق کشف تناقض در گفتار حریف
فن یاد شده را دیالک تیک می نامیدند.

• الئات ها (بویژه زنون) در این مورد، در استدلال خود بر ضد کثرت و حرکت و با پیش شرط قرار دادن اینکه چیزی واحد که هم مورد تأیید و هم مورد تکذیب قرار می گیرد، نمی تواند واقعیت داشته باشد، بطور نا گفته قانون تناقض ممنوع را بکار می برند.

5

• آنها بدین طریق در تضاد با ادراک، اولین تعریف مثبت از تفکر صرف (یعنی قانونمندی منطقی) را بنیان می گذارند.

ادامه دارد