آشنائی با مفهوم جامعه (2)

فرانسوا ماری چارلز فوریه (1772 ـ 1837)

سوسیالیست اوتوپیکی فرانسه

پروفسور ولفگانگ پطر ایش هورن
برگردان شین میم شین

III
نظرات سن سیمون، فوریه و هگل راجع به جامعه

• سن سیمون، فوریه و هگل می کوشند تا با توجه به ماهیت تاریخی جامعه، توسعه تاریخی را بطور تئوریکی ـ مفهومی مطرح سازند.
• آنها خصلت تاریخی مفهوم جامعه را بطور صریح بازگو می کنند.
• بدین طریق نظریه ای تشکیل می شود که بنا بر آن، جامعه از مراحل توسعه تاریخی کیفی معینی می گذرد، مراحلی که بلحاظ تاریخی ضرور اند.

• این نظریات اما علیرغم این که حاوی نظرات واقع بینانه اند (مثلا نظراتی در باره نقش کار، نظراتی در باره تشکیل و توسعه جامعه)، اما بر شالوده ای ایدئالیستی استوارند و آلوده اند بر طرح های عرفانی ـ تله ئولوژیکی و یا اوتوپیکی در باره جامعه.

• نکته مهم و قابل توجه اما گرایشی است که در این مورد و در «اقتصاد ملی» بورژوائی خودنمائی می کند و آن اینکه جامعه دیگر نه بطور انتزاعی، بلکه بطور تاریخی، معین و در توسعه و تحول آن در نظر گرفته می شود.

• مفهوم جامعه در چارچوب جامعه بورژوائی بویژه با نظریات زیرین به نقطه اوج توسعه خود می رسد:

1
• با اقتصاد سیاسی کلاسیک بورژوائی

2
• با تئوری بورژوائی طبقات و مبارزه طبقاتی

3
• با سوسیالیسم اوتوپیکی
• مراجعه کنید به سوسیالیسم اوتوپیکی

4
• با تئوری توسعه هگل.

• دستاوردهای تئوریکی اصیل این توسعه در تدوین مارکسیستی مفهوم جامعه به خدمت گرفته می شوند.

IV
مفهوم مارکسیستی جامعه

• مفهوم مارکسیستی جامعه بر مبانی تئوریکی و طبقاتی کاملا جدید زیرین قوام می یابد:

1
• بر مبنای تئوری ماتریالیستی جامعه

2
• بر مبنای تئوری ماتریالیستی تاریخ

3
• بر مبنای مبارزه رهائی بخش طبقه کارگر.

V
مفهوم بورژوائی واپسین جامعه

• تئوری بورژوائی جامعه و جامعه شناسی بورژوائی بعدی در رابطه با مفهوم عام جامعه چیز جدیدی به همراه نمی آورد.
• با تشدید آنتاگونیسم های طبقاتی در جامعه سرمایه داری، با تشکیل مارکسیسم و با توسعه جنبش کارگری مارکسیستی، تئوری بورژوائی جامعه دچار عقبگرد می شود و ناتوانی خود را در موارد زیرین برای تدوین مفهوم علمی جامعه هر چه بیشتر نمایان می سازد:

1
• در درک دستاوردهای روزافزون حاصله از علوم منفرد، تاریخ، قوم شناسی (اتنولوژی) ، جامعه شناسی تجربی و غیره

2
• در درک مسائل عملی مبارزه طبقاتی

3
• در درک مسائل عملی مبارزه بر ضد امپریالیسم

4
• در درک مسائل عملی تحولات انقلابی که بعد از انقلاب سوسیالیستی اکتبر صورت می گیرند.

• مفهوم بورژوائی جامعه رفته رفته ازتوجه به فرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی مشخص فاصله می گیرد و به مفاهیم غیرتاریخی از جامعه روی آورد.
• این مفهوم بورژوائی جامعه دیگراز مفاهیم بورژوائی سابق در باره جامعه که برخورد عملی ـ سیاسی انقلابی و مترقی نسبت به مناسبات اجتماعی را امکان پذیر می ساختند، یعنی از گرایش عام تئوری بورژوائی جامعه در قرن 17 تا دهه اول قرن 18 میلادی حتی نشانی هم ندارد.

• نظریات آن در حوزه مفهوم عام جامعه خصلتی کنسرواتیو و ارتجاعی کسب کرده است.
• این امر بویژه در مورد مفهوم وسیعا رایج معروف به «جامعه صنعتی» و همچنین در مورد طرح «جامعه فرم گرفته» صادق است.
• مراجعه کنید به جامعه صنعتی

• این امر اما در مورد آن جریانات جامعه شناسی بورژوائی نیز صادق است که از ذلت افتخار می سازند و مفهوم همه جانبه جامعه را جزو پیشداوری های متافیزیکی قرن 19 میلادی قلمداد می کنند و آن را معمائی لاینحل می دانند و چشم پوشی بر حل و فصل تئوریکی آن را توصیه می کنند.

• در این مورد می توان برای مثال به جامعه شناسی باصطلاح فرمال زیمل و فون ویزه اشاره کرد که جامعه را در «روابط» انتزاعی، غیرتاریخی و فرمال، که در بستر یک واقعیت روانشناسی قرار دارند، تحلیل می برند و یا تئوری هائی که با توسعه جامعه شناسی تجربی در رابطه اند و جامعه را در روابط ارزش جوی میانانسانی، نظام های هنجارمند، در گروه ها و میکروساختارهای اجتماعی که بطور سوبژکتیویستی مورد تفسیر قرار می گیرند، تحلیل می برند.

• البته باید یاد آور شد که در پشت این تصورات نیز مفهوم عام پیش ساخته ای از جامعه قرار دارد، مفهوم ایدئالیستی ئی که «چیزهای اجتماعی» را در امور فکری («نقش»، «موقعیت» و غیره) خلاصه می کند.

• این ارزیابی مبتنی بر مفهوم عام جامعه را می توان در تئوری بورژوائی واپسین جامعه و در مواضع تئوریکی اصلی آن باز یافت.
• اما با این حال برخی از نمایندگان چنین نظریاتی (اغلب در زمینه وظایف مربوط به مواضع اصلی فلسفی شان) در رابطه با سیستم ها و زیرروند های اجتماعی معینی بررسی هائی انجام داده اند که در چارچوب تئوری مارکسیستی جامعه از اهمیت بسزائی برخوردارند.

ادامه دارد