ماتریالیسم فرانسه (قرن هجدهم) (1)

ژان موسلیر (1664 ـ 1729)

کشیش کاتولیک فرانسوی که از موضع ماتریالیستی و آته ئیستی پیگیر به انتقاد ریشه ای کلیسا و مذهب پرداخت.
وصیت نامه او بصورت جزوات دستنوشته مخفیانه دست به دست می گشت و تأثیر خارق العاده ای بر روشنگری فرانسه در قرن هجدم گذاشت.
وصیت نامه او در سال 1864 در آمستردام منتشر شد.

ماتریالیسم فرانسه (قرن هجدهم)
پروفسور مانفرد اشتارک
برگردان شین میم شین

• ماتریالیسم فرانسه بعد از ماتریالیسم آنتیک (جهان باستان کلاسیک) با جریان اصلی اجتماعی ـ عملی اش که به سوسیالیسم اوتوپیکی می ریزد، محصول خاص روشنگری بوده است.

• ماتریالیسم فرانسه حاوی یک جریان فرعی است که از ماتریالیسم مکانیکی فیزیک کارتزیانیستی سرچشمه می گیرد و به علوم طبیعی فرو می ریزد.

• (کارتزیانیسم عبارت است از آموزش دکارت (1596 ـ 1650) و ادامه کاری آن در قرن هفدهم و هجدهم.
• جهانتصویر دکارت مبتنی است بر اعتقاد به خردمندی واقعیت. مترجم)

• این جریان تا زمانی که جهانتصویر مکانیکی اعتبار دارد، به حیات خود ادامه می دهد.
• طبیعت نگری های فلسفه ماتریالیستی تا پایان مکتب فرانسوی نیوتون، تا تقریبا اواسط قرن هجدهم، تحت سلطه این جریان قرار دارند، آنجا که جریان ضد مذهبی شدید روشنگری فرانسه علوم طبیعی را نیز به با خود می برد و به شط تئوری نوین می پیوندد:
• به رد وجود خدا، بمثابه علت اولین حوادث جهان.
• به روی برگرداندن از تئولوژی آنتروپولوژیکی.
• به اندیشه وحدت قوانین طبیعی.
• به تئوری اوولوسیون.

*****

• در آغاز این ماتریالیسم مکانیکی، رگید (1598 ـ 1679) ـ پزشک هلندی ـ ایستاده است که روح را بمثابه خاصیت خاص ماده می داند.

• کابانیس در اواخر قرن هجدهم به تکمیل این جریان فلسفی می پردازد.

• لامتری ـ پزشک فرانسوی ـ نیز در اواسط قرن هجدهم، ماتریالیسم مکانیکی را در زمینه پدیده های شعور بکار می بندد، اما اثر فلسفی خود را به ماتریالیسم واقعا موجود فرانسه اضافه می کند.

• ماتریالیسم خاص فرانسه منشاء خود را در فلسفه جان لاک دارد.
• جان لاک اصل سنسوئالیستی مبنی بر منشاء حسی همه دانش ها را مطرح می سازد و بدین طریق، یک متد تشکیل شعور در اختیار ماتریالیسم قرار می دهد.

• ناپیگیری تئولوژیکی جان لاک مبنی بر اینکه دانش ما می تواند از یک موجود غیرمادی نیز نشئت گیرد، ماتریالیسم را با اسکپتیسیسم هومانیستی قرن هفدهم فرانسه پیوند می دهد که تئولوژی و متافیزیک مکتبی را بگور سپرده بود، ولی هنوز خود را از چنگ دیالک تیک علم و ایمان خلاص نساخته بود.

• هومانیسم اسکپتیسیستی فرانسه ـ قبل از همه ـ از گاسندی ـ احیاگر ماتریالیسم اپیکوریستی ـ و بیل ـ متافیزیک ستیز و ایمان ستیز حرفه ای ـ و همچنین موته لوایر می گذرد و به ماتریالیسم فرانسه می رسد.

• سرچشمه دیگر ماتریالیسم فرانسه اسپینوزیسم است.
• آموزش اسپینوزا، مبنی بر یگانه جوهر مادی موجود نیز وارد ماتریالیسم فرانسه می شود، به همان سان نیز دترمینیسم سرسخت و نگرش ضد تئولوژیکی او.

• علاوه بر اینها، باید از تأثیر ماتریالیسم انگلیس در قرن هفدهم (بیکن و هوبس) نام برد.

• بیکن ـ بنیانگذار تئوریکی علوم آزمایشگاهی مدرن ـ بویژه طرح ماتریالیستی دایرة المعارف د آلمبر و دیدرو را تحت تأثیر قرار می دهد.
• ایده های ماتریالیستی در آغاز قرن هجدهم با امواج انگلوفیل از انگلستان وارد فرانسه می شوند.

• فرضیه ستیزی آموزش فیزیکی نیوتون خود را ـ عمدتا ـ در سمت و سوی ماتریالیسم مکانیکی نیمه اول قرن هجدهم در زمینه علوم طبیعی نمایان می سازد.

• مکانیک کارتزیانیستی، اسپینوزیسم، اسکپتیسیسم هومانیستی فرانسوی، ماتریالیسم انگلیس و سنسوئالیسم ماتریالیسی جان لاک اما فقط عناصر روحی ماتریالیسم فرانسه را تشکیل می دهند.

• ماتریالیسم فرانسه هیئت خاص خود را در جنبش تاریخی ئی کسب می کند که با روشنگری آغاز می شود.

• ماتریالیسم ما بعد آنتیکی محصول خاص روشنگری ئی است که در راه جهانتصویر ضد تئولوژیکی، انسانی و علمی مبارزه می کند:
• این ماتریالیسم در انطباق با مفهوم جدیدی از فلسفه تشکیل می شود که با روشنگری پدید آمده و حقیقت فلسفی را در ارزش مبارزاتی اش می سنجد.
• این مفهوم جدید از فلسفه با تشدید مبارزه بر ضد رژیم آنشی تقویت می یابد و خطوط اجتماعی اصلی اش تشکیل می گردد.

• (رژیم آنشی به دوره حکومت مطلقه ای اطلاق می شود که قبل از انقلاب 1789 در فرانسه روی کار بوده است. مترجم)

دنیس دیدرو (1713 ـ 1784)
یکی از خلاق ترین اندیشمندان ماتریالیست روشنگری اروپا و از مؤلفین برجسته دایرة المعارف
و از همکاران و دوستان دآلمبر، روسو، کاندیلا

• در سال های شصت قرن هجدهم که دیدرو و هولباخ ـ رهبران دایرة المعارف ـ ماتریالیسم را بنا بر قوانین تاکتیک سیاسی ترویج می دهند، جنبش ماتریالیستی به نقطه اوج خود می رسد.

• دیدرو در سال 1769، شاهکار ماتریالیستی خود را تحت عنوان «رؤیای دآلمبر» به تحریر می کشد.
• در سال 1770 بسیاری از ماتریالیست های فرانسه، تحت رهبری هولباخ، تمامت ماتریالیسم فرانسه را در کتابی تحت عنوان «سیستم طبیعت» جمعبندی می کنند.

• ماتریالیسم فرانسه در دوره قبل از انقلاب 1789 بر ضد کلیسا و دولت مبارزه می کند.

• لشکرکشی بر ضد روحانیت و اسپیریتوئالیسم سبب می شود که ماتریالیسم فرانسه ماده محسوس را بنیان یگانه ی وجود قلمداد کند و مفاهیم مذهبی از قبیل روح، آزادی و هدفگذاری را بمثابه ستون های اصلی مفهوم حیات و مفهوم طبیعت به تیغ تیز انتقاد بندد.

• طبیعت، حیات، تفکر و احساس ـ بطرز اسپینوزیستی ـ فرم های ماده تلقی می شوند.

• (اسپیریتوئالیسم به جریان فلسفی ئی اطلاق می شود که واقعیت را بمثابه روح و یا فرم نمودین روح تلقی می کند. مترجم)

• بدین طریق، تفکر انتزاعی ـ بطور مکانیکی ـ تا درجه برداشت های حسی تقلیل داده می شود.
• دلایل اصلی اخلاق در حرکات احساسی در جهت لذت جوئی و خود خواهی خلاصه می شوند.
• این خصلت مکانیکی، خود ویژگی تمامت ماتریالیسم ما قبل مارکسیستی بوده است.

• در نیمه اول قرن هجدهم، ماتریالیسم ـ عمدتا ـ بر ضد ایدئولوژی کلیسا وارد عمل می شود.

• وصیت نامه ژان موسلیر (1723) که قدرت زمینی را به چالش می کشد، یک پدیده منفرد است و بس.

• پس از آنکه تفاهم بی سر و صدای روشنگری با رژیم آنشی در نتیجه بیگانگی رو به رشد از تجارب دوره حکومت فیلیپ اورلئان ـ بتدریج ـ از بین می رود، رابطه روشنگری با دولت از سال های سی قرن هجدهم به بعد رو به تیرگی می گذارد.

• در سال 1831، کتاب اسپینوزا تحت عنوان «بولانفیلترز» که تا آن زمان به صورت دست نوشته دست به دست می شد، در جامعه فرانسه وسیعا پخش می شود و بدین طریق، اسپینوزیسم برای اولین بار به شعور جامعه فرانسه رسوخ می کند.

• در سال های چهل قرن هجدهم، روحیه رزم آوری رشد یافته روشنگری در سلسله ای از انتشارات انتقادی ـ اجتماعی و ماتریالیستی به روشنی آشکار می شود.

• آثار لامتری تحت عناوین «قصه های طبیعت روح» (1745) و «انسان بمثابه ماشین» (1747) منتشر می شوند.
• لامتری در سال های 1750 و 1751، در «مقدمه ای بر آثار فلسفی» خویش و ماتریالیستی به نام دومارسه در «بحثی در باره پیشداوری ها» موتیو فونتن مبنی بر حمایت قدرت معنوی بوسیله قدرت دنیوی را مورد حلاجی قرار می دهند.
• بدین طریق، ماتریالیسم موظف می شود که نه تنها بر ضد کلیسا، بلکه علاوه بر این، بر ضد دولت به مبارزه برخیزد.

• دیدرو که در سال 1746 اثری تحت عنوان «افکار فلسفی» و در سال 1749 «نامه هائی در باره کورها» نوشته بود، از سال 1750 در همکاری با دآلمبر به انشتار دایرة المعارف ، یعنی بزرگترین اثر روشنگری می پردازد.

ادامه دارد