انیمیسم

ادوارد بورنت تایلر (1832 ـ 1917)

آنتروپولوگ انگلیسی با نگرش اوولوسیونیستی
مؤلف کتاب «فرهنگ بدوی» (1871) و مؤسس فرهنگ شناسی
موضوعات پژوهش او
میتولوژی و ادیان «بدوی»

انیمیسم
پروفسور ورنر شوفن هاور
برگردان شین میم شین

• انیمیسم عبارت است از باور به موجودات غیرمادی:
• انسانیت بخشیدن به پدیده های طبیعی و اجتماعی.
• روحمندی قائل شدن به پدیده های طبیعی و اجتماعی.
• حیاتمندی قائل شدن خیالی به پدیده های طبیعی و اجتماعی.

• در پژوهش های ادوارد تایلر تحت عنوان «فرهنگ بدوی» برای اولین بار واژه «انیمیسم» جهت مشخص کردن اعتقاد مردم به ارواح و اشباح معین در مراحل پیشین توسعه اجتماعی بکار برده شد.

• در «تاریخ مذاهب» که از قلم مورخین بورژوائی تراوش یافته، انیمیسم بمثابه اولین مذهب و یا اولین مرحله مذهب، مذهب بدوی بطور کلی قلمداد می شود.

• فرم های نمودین انیمیسم اما بسیار متنوعند و از مبانی تاریخی متفاوت بیشماری سرچشمه می گیرند و نمی توان آن را به عنوان نوع معینی از مذاهب طبقه بندی کرد.

• فرم های نمودین انیمیسم را می توان به شرح زیر نام برد:
• انسانیت بخشیدن به امراض (ارواح مورد نظر شامان ها)
• ارواح اسرارآمیز مؤثر در مراسم انجمن های سری.
• باور به ارواح طبیعی (روح آب، روح جنگل، روح کوه)، که برای انسان ها از اهمیت متفاوتی برخوردار بوده اند.
• باور به روح غیرمادی انسانی و فرشته ها، اجنه، شیاطین، دیو و غیره که در مذاهب پیشرفته معروف به مذاهب جهانی، بویژه در مسیحیت، اسلام و بودیسم یافت می شود.

• تصورات انیمیستی در کلیه مذاهب با شدت و ضعف مختلف یافت می شوند.

• انیمیسم و کلیه نگرش های مذهبی محصول شرایط اجتماعی ـ اقتصادی حاکم بر جوامع طبقاتی اند.

• در پیدایش تصورات انیمیستی علاوه بر منابع عام مذهبی ـ تخیلی وارونه سازی واقعیت (هراس از قوای طبیعی و در جوامع طبقاتی، هراس از قوای کور دخیل در حوادث اجتماعی)، خواب دیدن (بویژه الهام، خلسه، حالات وجد و حال، به خواب دیدن مرده ها، زنده ها و شخص خود، تصاویر رؤیائی بمثابه وحی و الهام و غیره) و مشاهده جنازه انسان ها (که در میان خلق های ابتدائی بیشماری تصور «احیای مرده ها» رایج است) نیز نقش بازی می کنند.

• تصورات انیمیستی ـ بطور کلی ـ زائیده تخیل منعکس کننده اند و همواره ـ اگر به احکام اساطیری بسنده نکنند ـ یک رابطه مذهبی را تشکیل می دهند:
• در تصورات انیمیستی به مخلوقات فکری تخیلی عینیت بخشیده می شود و بمثابه نیروئی مؤثر در مقابل انسان قرار داده می شوند و عوامل عینی طبیعی و اجتماعی که در مراحل توسعه اجتماعی معینی از سوی انسان ها بمثابه «قدرتی بیگانه» احساس می شوند، در قالب تصورات روحی و خیالی به صورت مخدوش عرضه می شوند.

• ماهیت انیمیسم در از آن خود کردن و قابل فهم کردن تخیلی پیوندهای طبیعت و جامعه است که انسان ها را به نحوی از انحاء تحت تأثیر قرار می دهند، بدون اینکه از سوی انسان ها درک شوند.

• انیمیسم برای این کار به پیوندهای یاد شده شخصیت انسانی می بخشد و به آنها خصایص انسانی مستقل شده از انسان را، بویژه خصایص شعور انسانی را نسبت می دهد.
• انیمیسم پیوندهای یاد شده را بمثابه موجوداتی مستقل و مجزا از جسم انسانی تصور می کند، بمثابه موجوداتی که فی نفسه و در پدیده های مادی دیگر وجود دارند و از انسان ها رفتار معینی را طلب می کنند.

ویلهلم ماکسیمیلیان ووندت (1832 ـ 1920)
فیزیولوگ، فیلسوف (قبل از همه منطق و تئوری شناخت)، روانشناس آلمانی
مؤسس روانشناسی بمثابه علم مستقل
از مؤسسین روانشناسی اقوام

• انیمیسم بویژه توسط ویلهلم ووندت وارد ادبیات فلسفی نیز شده است.
• او بکمک انیمیسم نظر ایدئالیستی خود را مبنی بر اینکه گویا روح اصل حیات است، مطرح می سازد.

• مراجعه کنید به مذهب.

پایان