سیری در شعری از شیخ شبستر (12)

ویرایش و تحلیلی از

میمحا نجار

گلشن راز

 

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        معنی تحت اللفظی:

·        وقتی قاف قدرتش بر قلم دمید، بر لوح نیستی، هزاران نقش پدید آمد.

1

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        شیخ شبستر در این بیت، دیالک تیک سوبژکت ـ وسیله ـ اوبژکت را به شکل دیالک تیک قاف قدرت ـ قلم ـ نقش بسط و تعمیم می دهد، تا تشکیل هستی از نیستی را «توضیح» دهد و عملا توضیح ندهد.

·        یعنی ماستمالی کند.

2

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        شیخ شبستر برای نرم و گرم و  رام و خام و خر کردن خواننده و شنونده ی نظر خویش، به بازی با حرف «قاف» متوسل می شود:

·        پشت سر هم آمدن واژه های قافدار «قاف»، «قدرت» و «قلم» و بعد «نقش»، زیبائی استه تیکی خارق العاده ای به این بیت شعر می بخشد.

·        شیخ در این بیت دست منوچهری شاعر را از پشت می بندد:

خیزید و خز آرید که هنگام خزان است

باد خنک از جانب خوارزم وزان است

3

·        منوچهری هم در این بیت معروف خویش از زیبایی استه تیکی واژه های حاوی حرف «خ» استفاده کرده است:

خیزید

خز

خزان

 خنک

خوارزم

·        آماج منوچهری گرفتن انعامی از پادشاه غزنوی بوده است.

·        آماج شیخ شبستر اما تحمیق خواننده و شنونده شعر است.

·        شیخ شبستر با اعطای زیبائی فرمال و استه تیکی خارق العاده به این بیت شعر، خرد اندیشنده ی خواننده را خواب می کند و دل او را از شور و شوق کودکانه لبریز می سازد و در این حیص و بیص زهر ایده ئولوژیکی خود را به کامش می ریزد.

4

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        به همین دلیل، کسی از شیخ نمی پرسد که قاف قدرت در عالم واقع چه قریبه ای دارد؟

·        درخت در عالم واقع قرینه های متعددی از قبیل سرو، سپیدار، صنوبر و غیره دارد.

·        قاف قدرت کدام قرینه را دارد؟

·        ضمنا قاف قدرت با کدام دهن در لوح عدم می دمد؟

·        لوح عدم دیگر چه مقوله ای است؟

·        عدم به معنی نیستی است.

·        نیستی چگونه می تواند لوحی داشته باشد؟

5

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        خردستیزی (ایرراسیونالیسم) عرفان همین جا آشکار می گردد:

·        شیخ شبستر نه با  مفاهیم رئال، نه با واژه های محتوامند، بلکه با جفنگواژه های توخالی، با  مفاهیم ایررئال، کار می کند.

·        قاف قدرت قرینه عینی و واقعی (رئال) ندارد.

·        قاف قدرت به همین دلیل، مفهومی ایررئال (ضد واقعی)  است.

·        لوح عدم هم به همین سان.

·        می توان گفت که ایرراسیونالیسم (خردستیزی)  عرفان دست در دست با ایررئالیسم (رئالیسم ستیزی)  می رود.

·        این طرز  تبیین و یا توضیح و یا ماستمالیزاسیون عرفان اما چه نام دارد؟  

6

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        این طرز تبیین و یا توضیح و یا ماستمالیزاسیون عرفان شاید همان استه تیزاسیون باشد.

·        ما در آثار اکثریت قریب به اتفاق خردستیزان جهان از شوپنهاور تا نیچه، از هایدگر تا پوپر، از شاملو تا نصرت رحمانی با همین ترفند و توطئه آشنا می شویم.

·        سؤال اما این است که چگونه می توان با توسل به استه تیزاسیون به اشاعه و تبلیغ و ترویج ایده ئولوژی مطلقا باطل نایل امد؟

·        چرا خواننده نسبت به این ترفند و توطئه ایده ئولوژیکی واکنش عقلی نشان نمی دهد؟

7

چو قاف قدرتش دم بر قلم زد

هزاران نقش بر لوح عدم زد

·        برای پاسخ به این پرسش راسیونالیستی باید به فرم این تبیین ایرراسیونالیستی توجه کرد.

·        فرمی که همه خردستیزان ـ عمدتا ـ  به کار می برند، یا فرم شعری است و یا فرم نثر شعرگونه است.

·        دلیل اینکه شیخ شبستر، گلشن راز را در فرم شعر تحریر می کند، ضمنا همین است.

·        با شعر و یا نثر شعرگونه نرم و گرم و رام و خام و خر کردن خواننده و شنونده تسهیل می شود.

·        اگر گلشن راز به صورت نثر تحریر می یافت، شیخ دچار معصلات متعدد می گشت.

·        برای اثبات نظر باید آثار منثور خردستیزان هم مورد بررسی قرار گیرند تا ترفندهای دیگر آنها نیز کشف و افشا شود.

ادامه دارد.