سیری در شعری از میررا علی معجز (20 )

میرزا علی معجز

(1252 ـ 1313)

(1873 ـ 1934)

رسول پیگیر هومانیسم، رنسانس و روشنگری

ویرایش، ترجمه و تحلیل از

میمحا نجار

چکیرسن، سن آلتی شکیل دفتره

ساتاشیرسن آخوند دین پروره

اگر حق سوزین وار، دو، چیخ منبره

بگو بر جماعت لیال و سحور

·        معنی تحت اللفظی:

·        دفترت را خط خطی می کنی  و به آخوند دین پرور توهین می کنی.

·        اگر حرف مبتنی بر حقیقت داری، پا شو و از پله های منبر بالا برو و شب و روز به خلایق بگو.

·        این بند شعر از قول طبقه حاکمه سروده می شود.

·        مخاطب این بند شعر، خود شاعر است.

1

چکیرسن، سن آلتی شکیل دفتره

·        شاعر روشنگری در این مصراع شعر، سطح فکری بغایت نازل طبقه حاکمه را به تندباد ریشخند می بندد.

·        تحریر مطلبی در قاموس طبقه حاکمه با رسم اشکالی بر دفتری یکسان تصور می شود.

·        این به معنی بی سوادی عمیق دشمنان روشنگری است.

·        ما با این طرز انتقاد همچنان و هنوز روبرو می شویم.

·        حضرات با مشاهده واژه های فلسفی سراسیمه می شوند و همین واکنش را از خود نشان می دهند.

·        حرف اینها هم همان است که چرا به جای فوندامنتالیسم، ایراسیونالیسم، راسیونالیسم، هومانیسم و غیره واژه های فارسی نوشته نمی شود.

·         حضرات مفاهیم فلسفی را واژه تصور می کنند که بتوان تحت اللفظی معنی کرد و سمبل کرد.

2

ساتاشیرسن آخوند دین پروره

·         طبقه حاکمه در این مصراع شعر، روشنگری و انتقاد اجتماعی را تخطئه می کند.

·        انتقاد علمی و انقلابی از خرافه و خریت را به حساب توهین به آخوند می گذارد.

3

اگر حق سوزین وار، دو، چیخ منبره

بگو بر جماعت لیال و سحور

·        ضمنا فرم واکنش را در موعظه از بالای منبر خلاصه می کند.

·        این بدان معنی است که طبقه حاکمه فرم های مدرن روشنگری را هم تخطئه می کند.

4

چو رفتی به بالای منبر چو برق

به صلوات شادت کنند، اهل شرق

بگیرند دستت، ببوسند خلق

اگر گفته باشی ز حور و قصور

·        طنز شاعر روشنگری اکنون فرم طعنه و ریشخند به خود می گیرد و از فرم استحمار خلق توسط روحانیت پرده برمی افتد.

·        مذهب دیالک تیکی از شیرینی و شلاق است:

·        گاهی وعده بهشت و عیاشی ابدی به مؤمنین داده می شود و گه با توصیف زجر و عذاب دوزخ بذر وحشت در مزرع دل ها افشانده می شود. 

5

الا ای برازندۀ چاه ویل

اگر سنده وار دین اسلامه میل

قلم آل اله یاز، دعای کمیل

که لازمدی بو، چوخ به اهل قبور

·        در این بند شعر دوباره شاعر روشنگری مورد خطاب قرار داده می شود که سزاوار اقامت در چاه ویل دوزخ است.

·        ضمنا آلترناتیوی بر روشنگری و انتقاد اجتماعی عرضه می شود:

·        نوشتن دعای کمیل.

·        طنز این بند شعر در سودمندی دعای کمیل برای مردگان به اوج می رسد.

6

تو غیبت کنی، صبح و عصر و مسا

تو صحبت کنی از تیاتورها

دییرسن:

«گولون سیزده نادرشاها

ائدر خلق دوران، عبور و مرور»

·        تو از تئاتر حرف می زنی.

·        نادر شاه را مورد تمسخر قرار می دهی و از تغییر بشریت و جامعه بشری دم می زنی.

·        در این بند ملمع، جرم های شاعر روشنگری برشمرده می شوند:

·        صحبت از تئاتر به مثابه فرم نوینی از هنر و روشنگری،  انتقاد از نادر شاه و اعلام تاریخیت چیزها.

7

دف و تار او دم، آه و زار ایلیور

دل عاشقی بیقرار ایلیور

ییخیر دین ائوین، تار و مار ایلیور

نگاه دو چشم بنات طهور

·        در این بند ملمع شکوه و شکایت ارتجاع فئودالی ـ روحانی از آلات موسیقی، تأثیر موسیقی در روانشناسی مردم، مدرسه رفتن دخترها و تحریک مردم و تخریب خانه دین تبیین می یابد.

·        هر آنچه که معجز در اوایل قرن بیستم (1900) به نقد کشیده، امروزه در دهه دوم قرن بیست و یکم، سوزان ترین مسائل روز اند و روان هر روشنگری را به آشوب می کشند.

·        امروزه بنات طهور حتی بدتر از آن زمان در معرض تجاوز دسته جمعی، حمله اسیدی، ضرب و شتم، بازداشت، زندان و اعدام قرار دارند.

8

نه مفتون شَبدَر و نه لاله دور

عجم ملتی، عاشق ناله دور

مگر بو جماعت تکذ خاله دور

که آلسین غازیت، سندن ای بیشعور؟

·        در این بند ملمع، طنز مستوری از قول طبقه حاکمه تبیین می یابد:

·        ملت عجم نه به شبدر اعتنائی دارد و نه به لاله.

·        علاقه وافر آن به ناله و زاری است.

·        روزنامه خواندن امری ابلهانه است.

·        معجز در این بند شعر از وارونگی زیستی و بینشی مردم پرده برمی دارد.

9

اگر طالب جنت خرمی

به کوی شتربان، گذر کن همی

بکن توبه در پیش ملا عمی

ز عصیان و نسیان، ز فسق و فجور

·        طنز شاعر در این بند شعر اوج می گیرد:

·        در این بند شعر، پند و اندرز طبقه حاکمه به شاعر روشنگری و اعضای جامعه به تمسخر کشیده می شود:

·        اگر آرزوی بهشت داری، برو محله شتربان و پیش آخوند محله از گناهان خود توبه کن.

·        راه سعادت اخروی در توبه خلاصه می شود.

·        توبه ای که معجز حدود 100 سال قبل به نقد می کشد، در این سی و چند سال به یکی از عادی ترین روال ها و روندها بدل شده است.

·        فرزانگان خلق در ملأ عام بسان گالیله ها به زانو در آورده می شوند و تخریب  و رسوا می گردند.

ادامه دارد.