سیری در جهان بینی عمر خیام (30)

عمر خیام

(427 ـ 510) (1048 ـ 1131)

تحلیلی از شین میم شین

تحلیل رباعی چهل و یکم 

گویند کسان، بهشت با حور خوش است

من می گویم که آب انگور خوش است

این نقد بگیر و دست از آن نسیه، بدار

کاواز دهل شنیدن، از دور خوش است

  

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        کسانی بر آنند که بهشت با حوریانش خوشایند است.

·        من بر آنم که آب انگور خوشایند است.

·        برای اینکه این نقد است و آن نسیه.

·        برای اینکه شنیدن آواز دهل از دور خوشایند است.

·        در این رباعی، چالش فکری عمر خیام با تئولوژی (فقه) مطرح می شود.

گویند کسان، بهشت با حور خوش است

من می گویم که آب انگور خوش است

·        خیام آشامیدن آب انگور را بر بهشت برین با حوریانش برتر می شمارد.

·        یعنی نعمات دنیوی را بر نعمات اخروی ترجیح می دهد.

این نقد بگیر و دست از آن نسیه، بدار

·        خیام در این مصراع رباعی، برای اثبات صحت نظر خود، دست به استدلال می زند:

·        بزعم خیام، نعمات اخروی نسیه اند، ولی نعمات دنیوی نقد.

·        بنا بر عقل سالم بشری باید نقد را بر نسیه ترجیح داد.

1

·        خیام در این رباعی تا اینجا در صراط مستقیم حرکت می کند و پا از گلیم تئولوژی بیرون نمی اندازد.

·        تئولوژی مخالفتی با چنین مقایسه ای ندارد.

2

·        برای اینکه نسیه موعود تئولوژی در مقایسه با نقد موجود خیام، محسناتی خارق العاده دارد.

·        نسیه موعود تئولوژی، خصلتی ابدی دارد.

·        در حالیکه نقد موجود خیام، خصلتی موقتی و گذرا دارد و هنوز شروع نشده پایان می پذیرد.

3

·        تئولوژی به قول فوندامنتالیستی به نام هادی غفاری می تواند با منطق خاص خود، «جهان را سراسر مسلمان کند.»

·        کفر تئولوژی وقتی بالا می آید که بلحاظ نظری و منطقی آچمز شود.

·        و خیام همین نیت را هم در دل دارد و در مصراع واپسین بر زبان می آورد:

کاواز دهل شنیدن، از دور خوش است

·        اینجا دیگر از مقایسه بهشت برین با بهشت زمین خبری نیست.

·        اینجا صراحت سوزانتر از اشعه خورشید خیام است که بسان تیغ تیز بر سینه تئولوژی می نشیند:

کاواز دهل شنیدن، از دور خوش است

 

·        این به معنی برافراشتن پرچم کفر و الحاد است.

·        این به معنی انکار بی چون و چرای وجود بهشت برین است.

·        وجود بهشت برین با نعمات بی پایان و جاودانش، همانقدر برای عمر خیام قابل قبول است که خوشایندی شنیدن غریو گوشخراش طبل از نزدیک.

·        این بدان معنی است که بهشت موعود به قصد عوامفریبی است و لاغیر.

پایان