۱۳۹۸ آبان ۹, پنجشنبه

سیری در جهان بینی علی‌اکبر دهخدا (۱۵)

 
  علی‌اکبر دهخدا
(۱۲۵۷ ـ ۱۳۳۴)
محل زندگی تهران، چهارمحال و بختیاری، وین، سوییس، استانبول
آثار
 لغت‌نامه دهخدا
امثال و حکم
 
تحلیلی
از
ربابه نون


 
كمتر از مور

كشد 
موری 
گران تر چند صد بار
 
ز سنگینی خود 
باری 
به 
فرسنگ
 
نشاید بود باری كمتر از مور
به
 تمكین و وقار و فر و فرهنگ 
 
كم از موری نی ام
 آخر 
چه ترسم
ز بعد منزل و بار گرانسنگ؟
 
۱
كمتر از مور 
 
دهخدا
برای روشنگری علمی و انقلابی
دست خواننده و شنونده شعرش
را
می گیرد 
و
به
طبیعت می برد.
 
این کار جدیدی نیست.
 
سعدی
هم
همین کار را با مخاطبین اشعار و افکارش کرده است.
 
تفاوت و تضاد دهخدا
با
حکما و فقها و علما و شعرا و فضلای فئودالی
در
آماج او 
ست.
 
آماج دهخدا
روشنگری علمی و انقلابی
است
و
نه
عوامفریبی و خر پروری.

۲
كمتر از مور 
 
دهخدا
برای مخاطبین خود
الگویی ایدئال
از
طبیعت
عرضه می دارد.
 
الگوی دهخدا
ولی
نه
شیر و پلنگ و فیل و کرگدن،
بلکه
مور مولدی
است.
 

شوپنهاور
فیلسوف بورژوازی واپسین و معلم نیچه
نیز
برای جامعه ایدئال خود
از
طبیعت
 الگو
عرضه می دارد.
 
الگوی شوپنهاور
گله خروشان فیل ها
گرگ ها
و 
دیگر
درنده ها ست
که
تحت فرمان و فتوای درنده الفا
«زندگی»
می کنند.
 
در این جور جاها ست 
که 
تفاوت و تضاد روشنگری با ضد روشنگری (فاشیسم و فوندامنتالیسم)
آشکار می گردد.
 
۳
كشد 
موری 
گران تر چند صد بار
 
ز سنگینی خود 
باری 
به 
فرسنگ
 
معنی تحت اللفظی:
مورچه
باری
را
فرسنگ ها به دوش می کشد و می برد
که
چندین صد برابر وزن خود او ست.
 
قضیه 
واقعا
هم
از
همین قرار است.
 
این
اما
هنوز 
چیزی نیست.
 
مورچه ها
کارهای 
به
مراتب مهمتری می کنند.
 
۱
مورچه ها محل ایدئال خود را
پس از کشف و برگ بری
در مسیر حرکت خود به سوی لانه
با فرمون های خاص خود
نشانه گزاری می کنند

۲
علمای بیولوژی اطریش پژوهش های آزمایشگاهی گسترده در این زمینه دارند.

۳
لانه مورچه ها
اخیرا 
توسط بیولوگ های برزیل
بررسی شده است:

الف
وسعت لانه چنیدن هکتار است و با مترپول ها قابل قیاس

ب
معماری مورچه ها
حیرت انگیز است:
از سوراخی گاز کربنیک بیرون فرستاده می شود و ازسوراخ دیگر اکسیژن وارد لانه می شود.

پ
مورچه ها برگ خوار نیستند
برگ ها را برای پرورش قارچ به لانه می برند
یعنی مولد قارچ اند.

ت
مورچه ها
از 
قارچ 
هم
تغذیه می کنند
و
هم
  انتی بیوتیک 
استخراج می کنند 
تا 
مواد غذایی و لانه و بیضه ها و نوزادان خود 
را 
ضد عفونی کنند.

۴
نشاید بود باری كمتر از مور
به
 تمكین و وقار و فر و فرهنگ
 
معنی تحت اللفظی:
آدمیان
در
استقامت و پایداری و وقار و فر و فرهنگ
نباید کمتر از مورچه ها باشند.
 
در این مصراع شعر دهخدا
هومانیسم 
(انسانگرایی) 
 و 
سوسیالیسم 
(جامعه گرایی)
دست در دست
با
ناتورالیسم 
(طبیعت گرایی)
می رود.
 
مورچه
در
آیینه ضمیر رسول روشنگری
به
مثابه «شخصیتی» با تمکین و وقار و فر و فرهنگ
تصور و تصویر می شود.
 
به
عظمت رسول روشنگری مشروطه
وقتی می توان پی برد
که 
این بیت شعر او
را
با بیت شعر معروفی از فردوسی (و سعدی)
مقایسه کنیم:
میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است.
 
۵
كم از موری نی ام
 آخر 
چه ترسم
ز بعد منزل و بار گرانسنگ؟
 
معنی تحت اللفظی:
آدمیان که کمتر از مورچه نیستند
تا
از
بعد راه و وزن بار (وظیفه)
هراسی
داشته باشند.
 
این
نتیجه گیری اخلاقی رسول روشنگری
از
مقایسه طبیعت اول با طبیعت دوم (جامعه، انسان)
است.
 
ادامه دارد.

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر