علیت (1)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

شین میم شین

·        تنها با کاربست مقوله علیت بر روندهای اجتماعی است که تشکیل علم عام جامعه امکان پذیر می گردد.

1

·        علیت (رابطه علت و معلولی) فرم پیوند مبتنی بر تأثیرگذاری میان چیزها، روندها و سیستم های واقعیت عینی است، که در آن پدیده ای علت نامیده می شود، که تحت شرایط معینی ـ بالضروره ـ موجب پیدایش پدیده ای دیگر یعنی معلول می گردد.

2

·        از این رو، واژه هایی از قبیل «علیت»، «رابطه علت و معلولی»، «رابطه علی» و غیره می توانند به عنوان واژه های مترادف مورد استفاده قرار گیرند.

3

·        به قول لنین، برسمیت شناختن اصل علیت و امکان انعکاس پیوند های عینی و واقعی مبتنی بر اصل علیت در ضمیر انسانی مشخصه ماهوی هر فلسفه ماتریالیستی است.

·        از این رو، مسئله علیت برای تشخیص سمتگیری فلسفی این و یا آن «ایسم» جدید اهمیت ویژه ای کسب می کند.

·        (لنین، «مجموعه آثار»، جلد 14، ص 149)

4

·        مفهوم و اصل علیت به سبب رابطه تنگاتنگش با مسئله اساسی فلسفه حاوی اهمیت جهان بینانه مهمی است و لذا تاریخ توسعه درک علیت در فلسفه و علوم منفرد، تاریخ مبارزه میان جریانات اصلی فلسفی یعنی ماتریالیسم و ایدئالیسم (بویژه ایدئالیسم ذهنی) بوده است.

5

·        میان درک متافیزیکی و درک دیالک تیکی از علیت نیز رویاروئی شدیدی وجود داشته است:

I

اصل علیت در

ماتریالیسم آنتیک

·        به نظر ماتریالیست های یونان باستان همه حوادث جهان بوسیله ضرورت فراگیر عینی تعیین می شوند.

·        آنها بر آن بوده اند که هستی از یک و یا چند اصل (جوهر) مادی پدید آمده است.

·        ولی آنها درک روشنی از اصل علیت نداشته اند.

1

اصل علیت در

مکتب دموکریت

دموکریت (460 ـ 371 ق. م.)

فیلسوف ماتریالیست یونان باستان

از فلاسفه پیشاسقراطی

شاگرد لویکیپ و بزرگترین فیلسوف طبیعتفلسفه

نماینده ماتریالیسم اتمیستی

او کل طبیعت را متشکل از ذرات تقسیم ناپذیر (اتم) می دانست.

شعار اصلی او

چیزها فقط به ظاهر رنگ دارند، فقط به ظاهر شیرین و یا تلخند.

در واقع فقط اتم ها وجود دارند، در فضای خالی!

·        شاید بتوان نظریه دموکریت را درک روشنی از اصل علیت محسوب داشت که بنا بر آن همه چیز از یک علت ضرور ناشی می شوند.

2

اصل علیت در

مکتب اپیکور و لوکرتس

اپیکور (341 ـ 271 ق. م)

از فلاسفه یونان باستان

مؤسس مکتب اپیکوریسم

1

·        اپیکور و لوکرتس به پیروی از دموکریت نظریه ماتریالیستی علیت را در این زمینه پر بارتر می سازند:

الف

·        از هیچ نمی تواند چیزی بوجود آید.

ب

·        هر علتی بالضروره، معلولی پدید می آورد.

پ

·        هر چیزی، منشأ مادی دارد، نه الهی.     

2

·        تصور مبتنی بر اتمیسم دموکریت در باره ضرورت بی چون و چرا، ضرورتی که هیچ تصادفی را توان قطع حتی موقتی تأثیرگذاری آن نیست، حاکی از یک درک متافیزیکی از علیت بوده است،  درکی که رابطه دیالک تیکی میان علت و معلول، علت و شرط، ضرورت و تصادف را در آن راه نیست.

·        مراجعه کنید به شرط، ضرورت (جبر)، تصادف در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

3

·        اما نظریه اپیکور مبنی بر این که اتم ها در سقوط مستقیم خود می توانند بطور تصادفی از مسیر خود منحرف شوند، به معنی اولین قدم در راه غلبه بر درک متافیزیکی علیت بوده است.

ادامه دارد.