سیری در شعری از نصرت رحمانی (12)

نصرت رحمانی

(۱۳۰۸ -  ۱۳۷۹)

ویرایش و تحلیل از

میم حجری

پیشکش به

 فریده:

عزیز عزیزی

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

و خنده را شیار لبانش مکید و گفت:

«پس، نقش شیر؟»

رویید اشک

خاموش گشت، خاموش

·        معنی تحت اللفظی:

·        در قلب واره اش اندوه تغلیظ یافت و شکاف لبانش خنده را مکید و گفت:

·        «هر دو طرف سکه خط است، پس شیر کجا ست؟»

·        آنگاه گریست و لب بست.   

1

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

و خنده را شیار لبانش مکید و گفت:

«پس، نقش شیر؟»

رویید اشک

خاموش گشت، خاموش

·        برای تحلیل اشعار نصرت رحمانی، باید صبور و زحمتکش بود.

·        چون غنای فرمال اشعار او، تخیلات، تصورات و تصاویر او خارق العاده اند.

·        فوق العاده عمیق اند:

2

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

·        شاعر در این جمله، دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک قلب واره و اندوه بسط و تعمیم می دهد:

·        قلب واره حریف به ظرفی تشبیه می شود که حاوی مظروفی به نام اندوه است.

3

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

·        او برای تبیین غلظت اندوه از مفهوم «لرد بستن اندوه» بهره برمی گیرد.

·        او این مفهوم را از «درد بستن شراب» اقتباس کرده است که در آثار حافظ و غیره توسعه داده شده است:   

ترسم این قوم که بر دردکشان می‌ خندند

در سر کار خرابات کنند، ایمان را

دردکش

به کسی اطلاق می شود که

تا ته پیاله و درد، شراب را می نوشد.

·        معنی تحت اللفظی:

·        هراس از آن دارم که این قوم که بر شرابخواران می خندند، ایمان خود را خود در خرابات از دست دهند.  

4

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

·        در این جمله، اندوه، مادیت و چیزیت (شیئیت) کسب می کند تا بسان شراب درد ببندد و در اعماق قلب (دل، روح، ضمیر، روان) ته نشین شود.

·        این فرمی از مادیت یابی روح (اندوه) است:

·        اندوه غیر مادی، به قوه تخیل مرز ناشناس شاعر، مادیت می یابد و لرد می بندد.

·        این ابتکار استه تیکی ـ هنری شاعر، احتمالا خاص خود او ست و فوق العاده زیبا ست.

5

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

·        نکته قابل تأمل در این جمله، استفاده از واژه «قلب واره» است:

·        در قاموس شاعر، انسان ها در جامعه و جهان فاقد قلب اند و در سینه های شان، قلبی قلابی می تپد.

·        ما هنوز در آغاز آشنایی با اشعار و افکار او هستیم.

·        ولی در شعر دیگری که اتفاقا مورد تأمل و تحلیل قرار داده ایم، همین تصور او را شاهد بوده ایم:

هرگز نمی ‌توان

گلزخم ‌های خاطره ‌ای را  ز قلب کَند

چه، در این سیاهقرن

بی قلب، زیستن

آسان ‌تر است ز بی زخم، زیستن

قرنی که قلب هر انسان

چندین هزار بار

کوچک‌ تر است

از زخم‌ های مزمن و رنجی که می ‌کشد.

ویرایش از 

تارنمای دایرة المعارف روشنگری

·        شاعر در این شعر هم از زوال  قلب سخن دارد.

·        در پرتو این شعر، بهتر می توان به منظور او از واژه «قلب واره» پی برد.

·        سخن احتمالا از مسخ احساسی ـ عاطفی انسان ها ست.

·        چون قلب (دل) در قاموس شاعر، مرکز و منبع احساس و عشق و عاطفه است.

·        شاعر معاصران خود را موجوداتی بی قلب تصور و تصویر می کند.  

6

اندوه، لرد بست

در قلبواره اش

و خنده را شیار لبانش مکید و گفت:

«پس، نقش شیر؟»

·        معنی تحت اللفظی:

·        از فرط اندوه، خنده از لبانش محو شد.

·        بعد پرسید:

·        « پس شیر کجا ست؟»  

·        اکنون می توان رابطه علی میان لرد بستن اندوه و محو لبخند را شاهد بود:

·        علت محو لبخند از لب، لرد بستن اندوه در قلب است، قلبی که قلب نیست.  

7

و خنده را شیار لبانش مکید و گفت:

«پس، نقش شیر؟»

·        ابتکار استه تیکی منفی شاعر، تشبیه مجرای دهن به شیار است.

·        در همه تصاویر و تصورات شاعر از مسخ انسان ها سخن در میان است:

·        انسان ها چیز واره تصور و تصویر می شوند و فاصله لب ها، شکاف واره، شیار واره استنباط می شود.

·        انسان ها انگار دیوار واره اند که به مرور زمان در اثر مثلا روندهای شیمیائی، شیار و شکاف برداشته اند.

·        آنچه که بنظر ساده لوحان، عادی و پیش پا افتاده می نماید، حاوی دنیائی تخیل و تصور و تعمق استه تیکی ـ هنری منفی است.

8

 گفت:

«پس، نقش شیر؟»

·        این سؤال حریف، سؤالی رئالیستی، راسیونالیستی و منطقی است:

·        سکه دو رو دارد:

·        شیر و خط.

·        وقتی هر دو روی سکه، خط باشد، باید بر سر شیر بلائی آمده باشد.

·        سؤال این است که چه بلائی بر سر شیر آمده است؟

ادامه دارد.