فرهنگ مفاهیم فلسفی (خ) خرد (عقل، فرنونفت، راسیون) (۶)

  

پروفسور دکتر  مانفرد بور

برگردان

شین میم شین 

 

 

۸

·    انسان می بایستی، به کمک خرد خود، مستقل از هرگونه اوتوریته (مرجع، مفام، آقا بالاسر) و مستقل از قدرت موجود، یعنی کاملا خودمختار و آزاد  وارد عمل شود.

 

۹

·    از این رو فلسفه کلاسیک بورژوائی، خرد را با تفکر بورژوائی و با توسعه جامعتی بورژوائی یکی می انگارد.

·    و لذا کل تفکر کلاسیک بورژوائی ـ به انضمام تسلط بر طبیعت و جامعه ـ خرد نامیده می شد.

 

۱۰

·    اما تفکر کلاسیک بورژوائی، تنها زمانی می تواند، به این نیت خود جامه عمل بپوشاند که تحت نام خرد، هر آنچه را که مانع رشد خود می یابد، یعنی ایدئولوژی فئودالی ـ روحانی را در هم بشکند.

 

۱۱

·    فلسفه کلاسیک بورژوائی ـ از بیکن و دکارت تا هگل و فویرباخ ـ نیات خود را تحت نام خرد مطرح می سازد و به نام خرد هر آنچه را که کهنه و فرتوت است، به تیغ تیز انتقاد می سپارد و ضمنا همه تمایلات خود را بی چون و چرا در خرد خلاصه می کند.

 

۱۲

پل هنری تیری د هولباخ

 (۱۷۲۳ ـ ۱۷۸۹) 

از متفکران رادیکال قرن هجدهم

 از همکاران دیده رو و دآلمبر

از مؤلفین دایرة المعارف (۳۵ جلدی) فرانسه

آته ئیست

دترمینیست

 ماتریالیست.

 

·    ختم سخن هولباخ چنین است:

·    «ما باید به کمک خرد، در باره این جهان به داوری برخیزیم.

·    یعنی باید به فرمان خرد گردن نهیم.»

 

۱۳

·    و وقتی کانت خرد را به مثابه  توانائی «استخراج خاص از عام، بر مبنای اصول و به مثابه ضرورت» تعریف می کند، منظورش فقط جنبه معرفتی ـ نظری آن نیست.

 

۱۴

·    «بر مبنای اصول و به مثابه ضرورت»، یعنی شامل حال همه مردم بودن و به ویژه درعرصه عمل شامل حال جامعه بودن.

 

۱۵

·    کلید حل آن را جمله بعدی کانت بلافاصله به دست می دهد:

·    «خرد را می توان توانائی قضاوت بر مبنای قوانین اساسی تعریف کرد و به لحاظ عملی، توانائی عمل بر مبنای قوانین اساسی نیز تعریف کرد.»

 

۱۶

·    هگل بعدها خواهد گفت:

·    «تنها اندیشه ای که فلسفه به همراه می آورد، اندیشه خرد است و خرد فرمانروای جهان است.»

 

۱۷

·    پیاده کردن آگاهانه تفکر او برمبنای این نظر خواهد بود:

·    «آنچه انسان می تواند من خود بنامد و آنچه از گور و تجزیه و تلاشی و زوال مصون خواهد ماند، عبارت است از توانائی انسان به بازخواست خویش.

·    و اینجا ست که خرد وارد صحنه می شود که قانونگذاری اش وابسته به هیچ مرجعی نیست و هیچ قدرت زمینی یا آسمانی نمی تواند معیار قضاوت دیگری در دست او نهد.»

 

۱۸

·    در فلسفه هگل بار دیگر ایمان خلل ناپذیر نمایندگان بورژوازی مترقی به قدرت و عظمت خرد به طرز تحسین انگیزی و در عین حال غم انگیزی خود را نمایان می سازد.

 

۱۹

·    این ایمان خلل ناپذیر است که روبسپیر  در۷ ماه مه ۱۷۹۴ میلادی پس از حدود ۵ سال تجربه انقلابی ـ عملی و حدود سه ماه قبل از سقوط و اعدام خویش، در مجلس فرانسه می گوید:

·    «همه نهادهای زمینی درمقابل حقیقت رخت برخواهند بست و همه فرم های حماقت و خرافه در برابر خرد فرو خواهند ریخت.»

 

۲۰

·    ایمان به خرد نیروی محرکه مهم تفکرکلاسیک بورژوائی است.

 

۲۱

·    متفکران برجسته این طرز تفکر بر آنند، که واقعیت خود باید معقول باشد، اگر قرار بر این باشد که خرد فرمانروای آن گردد.

·    و لذا تلاش می کنند که میان واقعیت و خرد پل بزنند:

·    پلی از خرد به واقعیت و پلی از واقعیت به خرد.

 

۲۲

·    و این کار همسان با حل مسئله اساسی فلسفه کلاسیک بورژوائی است:

·    استدلال و اثبات فلسفی امکان پذیربودن تسلط معقول انسان بر طبیعت و جامعه.

 

۲۳

·    اینکه فلسفه کلاسیک بورژوائی علیرغم تلاش های گوناگون نمی تواند از مفهوم خرد تعریف جامعی ارائه دهد، از فونکسیون تاریخی طبقه ای ناشی می شود، که خرد جهان بینی آن است، یعنی طبقه بورژوازی.

 

۲۴

·    روند گذار از جامعه فئودالی به جامعه بورژوائی، روندی است که در آن نظام کهنه جای خود را به نظام نو و مترقی می دهد.

 

۲۵

·    اما هر دو جامعه، هم جامعه فئودالی و هم جامعه بورژوائی نظام های مبتنی بر استثمار اند.

 

۲۶

·    بورژوازی در این روند، نه فقط خود را به طبقه حاکمه مبدل می سازد، بلکه همزمان به طبقه ستمگر و استثمارگر جامعه جدید نیز مبدل می شود.

 

۲۷

·    نقص تئوریکی مفهوم خرد «پیش بازتاب» ساختار طبقاتی آنتاگونیستی جامعه بورژوائی است.

 

۲۸

·    خردی که تفکر کلاسیک بورژوائی که همیشه به مثابه خرد عام انسانی مطرح می کرد، پس از استقرار نظام جامعتی سرمایه داری، خود را به مثابه خرد بورژوائی برملا می سازد.

 

۲۹

·    جامعه بورژوائی که حقانیت تئوریکی خود را با توسل به خرد اثبات کرده بود، به مثابه نامعقول ترین نظام ها وارد صحنه جهان می شود و خرد عام انسانی تفکر کلاسیک بورژوائی، خود را به مثابه خرد بورژوائی در میزان اضافه ارزش رسوا می سازد.

 

ادامه دارد.