خود آموز خود اندیشی (۱۱۲۴)

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت پنجم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص  ۸۶)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم 

 

شکایت کند نوعروسی جوان

به پیری، ز داماد نامهربان

معنی تحت اللفظی:

نوعروس جوانی از همسرش به سالمندی شکایت می کند.

شنید این سخن پیر فرخنده فال

سخندان بود مرد دیرینه سال

معنی تحت اللفظی:

پیر خوشبخت هم شکایت حریف را شنید.

بشر هر چه پیرتر باشد، سخندانتر می شود.

  

سعدی

 در این بیت شعر

 دیالک تیک طبقه حاکمه و توده

 را

 به شکل دیالک تیک پیر و جوان بسط و تعمیم می دهد، نقش تعیین کننده را از آن طبقه حاکمه (پیر) می داند و بر این مبنا معیاری عینی برای سخندانی سرهم بندی می کند:

هرچه سالخورده تر، به همان اندازه سخندانتر!

 

سعدی عملا دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک دیرینه سالی و سخندانی بسط و تعمیم می دهد و به غلط، نقش تعیین کننده را از آن کمیت می داند و نه کیفیت.

 

سخندانی اگر به معنی آموزش از تجارب زندگی باشد، حق با سعدی استو

 ولی اولا هرکسی قادر به آموزش از تجارب زندگی خود و دیگران نیست.

ثانیا هر انسان پیری سرشار از تجارب زندگی نیست.

 

اگر چنین می بود، دیگر خود سعدی مجبور به جلای وطن نمی شد، در شیراز می ماند و همان تجاربی را می اندوخت که همسایه اش.

مرد سی ساله ای که تحصیل و کار کرده، چه بسا از مردان شصت ساله سخندان تر است.

 

سخندانی را می شود اولا در مدرسه و دانشگاه آموخت، ثانیا در روند کار توسعه و تکامل داد.

 

تنها فرقی که پیر مورد نظر سعدی با «پیر مغان» حافظ دارد، اسم او ست:

سعدی او را «پیر فرخنده فال» می نامد.

 

منظور از فرخنده فال و در برخی نسخ فرخنده حال هرچه باشد، ربطی به خرد و تفکر و شناخت ندارد و حتی بوی خردستیزی می دهد.

 

اگر منظور از سخندانی، خردمندی باشد، به نظر سعدی خرد نتیجه تجربه شخصی است.

 

این حکم، علیرغم داشتن هسته معقول، حکم نارسا و باطلی است.

سن و سال به خودی خود خرد نمی آورد.

خرد را باید آموخت.

 

خرد را باید خواند و شنید و در کوره پراتیک زندگی به محک زد.

تجربه شخصی به خودی خود و بدون واسطه به خرد بدل نمی شود.

تجربه شخصی باید از مسیر پر سنگلاح مفاهیم فلسفی بگذرد، از کوره راه های انتزاع و تعمیم عبور کند، در قالب احکام علمی ریخته شود و به خرد مبدل گردد.

جوان تحصیلکرده و اهل مطالعه و تفکر می تواند هزاران بار سخندان تر از سالخوردگان بی خرد باشد.

 

ادامه دارد.