خود آموز خود اندیشی (۱۱۳۲)

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت پنجم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص  ۸۶)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

 

بند بر پای، تحمل چه کند، گر نکند؟

انگبین است، که در وی مگسی افتاده است.

معنی تحت اللفظی:

عشاق شبیه مگسی اند که در عسل افتاده باشد.

 

سعدی

در این بیت شعر

دیالک تیک جبر و اختیار (ضرورت و آزادی)

را

به شکل دیالک تیک انگبین و مگس و دیالک تیک عشق و عاشق بسط و تعمیم می دهد و از سلطه مطلق جبر (عشق و انگبین) بر عاشق و مگس و سلب اختیار و آزادی از هر دو پرده برمی دارد.

عشق

به وابستگی عاشق به معشوق منجر می شود.

وابستگی

بر خلاف رابطه، یک طرفه است.

 

وابستگی

به خریت و سلب آدمیت و سوبژکتیویته بشر منجر می شود.

بشر

بی اختیار به دنبال معشوق کشیده می شود.

 

برای درک و توضیح این پدیده باید دیالک تیک غریزه و عقل را به خدمت گرفت:

عشق

یکی از فرم های بسط و تعمیم غریزه است.

دیالک تیک غریزه و عقل

هم

یکی از فرم های بسط و تعمیم دیالک تیک جبر و اختیار (ضرورت و آزادی)

است.

 

اگر غریزه بر عقل غالب آید، عاشق مجنون می شود و سر به صحرا می نهد.

 

ادامه دارد.