فرهنگ مفاهیم فلسفی (پ) پانته ئیسم (همه خدایی) (۱)

پروفسور دکتر مانفرد بور

برگردان

شین میم شین

 

۱

·    پانته ئیسم در واقع به معنی آموزه همه خدائی است.

 

۲

·    پانته ئیسم نامی است برای جهان بینی ئی که منکر تفاوت ماهوی میان خدا و جهان است و مدعی انطباق به نحوی از انحای خدا و جهان است.

 

۳

·    چون هر پانته ئیسمی به نحوی از انحا وحدت جهان را به مثابه تعین اساسی واقعیت می داند و تنوع آن را ناشی از این وحدت قلمداد می کند، پس هر جهان بینی پانته ئیستی در عین حال فرمی از مونیسم است.

 

۴

·    ما باید میان پانته ئیسم ایدئالیستی و پانته ئیسم ماتریالیستی تفاوت بگذاریم:

 

الف

پانته ئیسم ایدئالیستی

 

۱

·    پانته ئیسم ایدئالیستی جهان را ناشی از خدا می داند و خدا را به مثابه وحدت کلی، کل، روح مطلق، اراده مطلق و غیره قلمداد می کند.

 

۲

·    آنسان که جهان در تنوعش، اگرهم خود خدا نباشد، ولی سرآغاز الهی پیدا می کند.

 

۳

·    به عبارت روشنتر، پانته ئیسم ایدئالیستی خدا و جهان را نه به طور مطلق، بلکه به طور نسبی یکسان می داند.

 

۴

·    پانته ئیسم ایدئالیستی میان خدا و جهان رابطه ای را (در مقایسه با مذهب مسیحی رابطه محدودی را) حفظ می کند و برای خدا در این رابطه نقش مقدم قایل می شود.

 

۵

·    و لذا پانته ئیسم ایدئالیستی فقط به لحاظ موضعگیری با مذهب تفاوت پیدا می کند.

 

۶

·    پانته ئیسم ایدئالیستی فرمی از تفکر مذهبی است که به فلسفه مزین شده است.

 

۷

·    پانته ئیسم ایدئالیستی در تاریخ فلسفه اکثر اوقات همراه عرفان وارد عرصه شده است.

 

ب

پانته ئیسم ماتریالیستی

 

۱

·    پانته ئیسم ماتریالیستی خدا و جهان را یکسان تلقی می کند.

 

۲

·    پانته ئیسم ماتریالیستی خدا را تنها به مثابه فرمول جمع برای جهان تلقی می کند و لذا ادعای مذهبی مبتنی بر خلق جهان توسط خدا را از ریشه رد می کند و موضع ضد مذهبی اتخاذ می کند.

 

۳

·    از این رو پانته ئیسم ماتریالیستی پیگیر و قاطع به آته ئیسم می انجامد و به این دلیل است که شوپنهاور پانته ئیسم ماتریالیستی را «آته ئیسم مؤدب» می نامد.

 

ادامه دارد.