سیری در شعری از فروغ فرخزاد (19)

 

ایمان بیاوریم به آغاز فصل  سرد

ایمان بیارویم.

1352

 فروغ فرخزاد

(1313 ـ 1345)

(1934 ـ 1966)

ویرایش و تحلیل از

شین میم شین

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

 
امروز

 روز اول دیماه است

من راز فصل ها را می دانم
و حرف لحظه ها را می فهمم

نجات دهنده، در گور خفته است
و خاک،

خاک پذیرنده
اشارتی است به آرامش

1

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

·        فروغ در این جمله، یکی از مهمترین  مفاهیم فلسفی یعنی زمان را مطرح می سازد.

·        زمان در فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی (ماتریالیسم دیالک تیکی)، در تریاد ماده ـ مکان ـ زمان مطرح می شود.

·        زمان فقط و فقط در پوند با ماده و مکان وجود دارد.

·        برای درک این تثلیث (تریاد) دیالک تیک فرم و محتوا را باید در نظر داشت:

·        دیالک تیک ظرف و مظروف را.

·        آنگاه تثلیث ماده ـ مکان ـ زمان بهتر قابل درک خواهد بود:

2

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

·        خودویژگی این تثلیث این است که ماده ـ به مثابه محتوا و مظروف ـ نه در فرم (ظرف)  واحدی، بلکه در ظرف مضاعفی، در فرمی دولایه قرار دارد:

·        ماده ـ همزمان ـ هم در مکان و هم در زمان قرار دارد.

·         

·        این اما به چه معنی است؟

3

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

·        برای درک این خودویژگی شاید بهتر آن باشد که ماده را با دقتی دیگر در نظر گیریم:

·        ماده در چارچوبی متشکل از دیالک تیک حرکت و سکون قرار دارد:

الف

·        حرکت ماده مطلق است.

·        سکون ماده نسبی است.

·        حرکت ماده، دگرگونی آن را فراهم می آورد.

·        در نتیجه حرکت (جنبش) است که ماده بسان عروسی لباس عوض می کند.

ب

·        سکون نسبی ماده هویت ماده را تعیین می کند.

·        عروس ماده در لباس معینی نمودار می گردد.

·        لباسی که ابدی نیست.

·        ولی ماده نه بطور انتزاعی و مجرد و بی لباس، بلکه بطور مشخص و ملبس وجود دارد.

·        بدون سکون نسبی ماده برهنه می ماند و سلب مادیت می شود.

پ

·        شاید بتوان گفت که مکان سکون نسبی ماده را تضمین می کند و زمان حرکت مطلق آن را.

·        به همین دلیل ماده در مکان و زمان است.

·        ماده بی زمان و ماده لامکان محال است.

ت

·        ماده چیست؟

·        ماده نتیجه تجرید همه چیزهای واقعی و عینی هستی است.

·        درست به همان سان که درخت نتیجه تجرید سرو و صنوبر و غیره است.

·        ماده ـ بسان روح که ضد دیالک تیکی اش است ـ عالی ترین مفهوم فلسفه است.

·        یعنی مقوله فلسفی است.

·        عالی تر از ماده و روح (وجود و شعور) مفهومی وجود ندارد.

·        این به چه معنی است؟   

ث

·        این بدان معنی است که همه چیزهای هستی ـ چه هستی طبیعی و چه هستی اجتماعی ـ در مکان و زمان وجود دارند.

4

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

·        فروغ در این جمله، زمان را متحرک و موبیل تصور و تصویر می کند.

·        زمان بسان رودی، بسان جانوری و یا بسان انسانی می گذرد.

·        می توان گفت که فروغ، زمان را ناتورالیزه می کند.

·         

·        سؤال این است که ساعت برای چیست؟ 

5

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

·        در این شعر فروغ، ساعت چاوش واره است.

·        مخبر واره است.

·        ساعت از گذشت زمان گزارش می دهد.

·        ساعت چهار بار نواخته است.

·        یعنی چهار بار از گذشت زمان گزارش داده است.

·        ساعت اما مخبر به درد بخوری نیست.

·        ساعت پس از گذشت 12 ساعت، دوباره از صفر شروع می کند.

·        ساعت قادر به گزارش از تاریخیت هستی نیست.

·        دختر عاصي و زيباي گناه (سیاوش کسرائی) این را می داند:  

6

امروز

 روز اول دیماه است

·        به همین دلیل فروغ از ساعت دل برمی کند و به چاوش و مخبر دیگری پناه می برد.

·        چاوش و مخبر دیگری که وسیع النظر تر و بینا تر از ساعت است.

·        می توان گفت که فروغ دیالک تیک جزء و کل را قبلا به شکل دیالک تیک ساعت و روز بسط و تعمیم داده بود.

·        اکنون به شکل دیالک تیک روز و ماه بسط و تعمیم می دهد.

·        زمان گذشته است.

·        نه به اندازه روز.

·        نه به اندازه شبانه روز.

·        بلکه به اندازه ماه.

7
امروز

 روز اول دیماه است
من راز فصل ها را می دانم
 

·        منظور فروغ از مفهوم «اول دیماه»، آغاز فصل سرد (زمستان) است که عنوان این شعر است.

·        می توان گفت که فروغ با مفهوم «اول دیماه»، مفهوم کلی، عام و انتزاعی «آغاز فصل سرد» را جزئیت، خاصیت (منفردیت، فردیت)، مشخصیت (تشخص) و تصویریت می بخشد.

·        اکنون خواننده بهتر می تواند منظور فروغ را دریابد.

·        دیالک تیک جزء و کل فروغ اکنون به دیالک تیک فصل و سال می گذرد و صراحت بیشتری کسب می کند.

·        منظور فروغ از آشنائی به راز فصل ها، در رابطه به آغاز فصل سر د است که ایمان آوردن بدان عنوان این شعر است.

·        اول دی ماه، سمبل سنسوئالیستی ـ رئالیستی شروع فصل سرد (زمستان) است.

8

زمان گذشت
زمان گذشت و ساعت چهار بار نواخت
چهار بار نواخت

 
امروز

 روز اول دیماه است

من راز فصل ها را می دانم
و حرف لحظه ها را می فهمم

·        فروغ در این بند شعر، دیالک تیک جزء و کل را به شکل دیالک تیک لحظه و زمان بسط و تعمیم می دهد و ضمنا لحظه ها را آنتروپومورفیزه (انسان واره) می کند:

·        آن سان که لحظه ها بسان آدم ها حرف می زنند و فروغ حرف لحظه ها را می فهمد.

ادامه دارد.