سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (133) (بخش آخر)

مهدی اخوان ثالث

(1307 ـ 1369)

راستی، ای وای، آیا

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون  

دگر ره شب آمد تا جهانی سیا کند

جهانی سیاهی

با دلم تا چها کند

بیامد که باز آن تیره،

مفرش بگسترد

همان گوهر آجین خیمه اش را به پا کند

·        معنی تحت اللفظی:

·        بار دیگر، شب آمد تا جهانی را تیره و تار کند.

·        جهانی از ظلمت چه ها که بر سر دلم نخواهد آورد.

·        باز آن شب تیره آمد تا گلیمش را پهن کند و خیمه گوهر آجینش را بر پا دارد.

1

دگر ره شب آمد تا جهانی سیا کند

جهانی سیاهی

با دلم تا چها کند

·        این شعر اخوان نیز شعری ناتورالیستی ـ هومانیستی است.

·        حدس ما رفته رفته به یقین بدل می شود:

·        اخوان بزرگ ترین شاعر ناتورالیستی ـ هومانیستی است.

·        شب در این شعر جان می گیرد.

·        انتزوپوموفیزه می شود.

·        هیئت انسانی به خود می گیرد.

·        طبیعت در این شعر، سوسیالیزه می شود.

·        هومانیزه می شود:

·        شب بسان آدمیان وارد صحنه می شود.

·        آمدن شب، بسان آمدن آدمیان، بی دلیل نیست.    

2

دگر ره شب آمد تا جهانی سیا کند

جهانی سیاهی

با دلم تا چها کند

·        آماج شب از آمدن، تیره و تار سازی جهان است.

·        فونکسیون شب در قاموس شاعر ناتورالیسم و هومانیسم همین است.

·        تبدیل سپیدی به سیاهی.

·        شب با تیره و تار سازی جهان، دل شاعر را به مثابه یکی از سکنه آن به آشوب می کشد.

3

بیامد که باز آن تیره،

مفرش بگسترد

همان گوهر آجین خیمه اش را به پا کند

·        شب را، شاعر اکنون به ایلات کوچ نشین تشبیه می کند که به محض رسیدن به مقصد، گلیم و جاجیم می گسترند و چادر خود را برپا می دارند.

·        شب و آسمان بدین طریق توسط شاعر سوسیالیزه وهومانیزه می شوند.

·        طبیعت اجتماعیت کسب می کند:

·        شب به ایلات کوچ نشین و آسمان پر ستاره به چادر کوچ نشینان تشبیه می شود.

·        چادری که سقفش، گوهر آجین است.

·        چادری که در سقفش شمع های روشن، نشانده شده است.

·        اجرام آسمانی از ستاره تا سیاره و ماه و کمیت به   گوهرهای درخشان تشبیه می شوند.

·        زیر قلم شاعر خراسان، طبیعت اول دست در گردن طبیعت دوم (جامعه، انسان) می اندازد:

·        ناتورالیسم با هومانیسم هماغوش می شود.

·        طبیعت سوسیالیزه می شود.

·        کمتر شاعری در ایران و یا شاید حتی در جهان می توان یافت که با پیگیری و اصالت اخوان به دیالک تیک طبیعت و جامعه (انسان) وفادار باشد.     

4

سپی گله اش را بی شبانی کند یله

در این دشت ازرق تا به هر سو چرا کند

سپی

مخفف سپید

·        معنی تحت اللفظی:

·        تا سپید گوسفندانش را بدون شبان در دشت سبز آسمان به چرا در هر سو رها کند.

·        منظور شاعر از سپی، احتمالا جاده شیری و منظورش از گله، احتمالا ستارگان و سیارات و کمیت ها و غیره اند.

·        وقتی از پیگیری اخوان در ناتورالیسم سخن می رود، به همین دلایل است:

·        آسمان سبز به دشت سبز تشبیه می شود وجاده شیری به رئیسه ایل و اجرام آسمانی به گله او.  

5

بدان زال فرزندش سفر کرده می نگر

که از بعد مغرب، چون نماز عشا کند

سیم رکعت است، این غافل اما دهد، سلام

پس آنگه دو دستش غرقه در چین فرا کند

نماز عشا

از پنج نماز یومیه مسلمانان است.

این نماز چهار رکعت است که در آن حمد و سوره‌ های دو رکعت اول به صدای بلند خوانده می‌ شود.

به هنگام سفر جایز است که مسلمان نماز چهار رکعتی عشاء را به دو رکعت کوتاه کنند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        به پیر زن سپید گیسو که فرزندش سفر کرده، بنگر، که نماز عشا پس از غروب را چگونه به جا می آورد:

·        رکعت سوم نماز است.

·        ولی این غافل به نماز خاتمه می دهد و دست به دعا برمی دارد.  

6

بدان زال فرزندش سفر کرده می نگر

که از بعد مغرب، چون نماز عشا کند

سیم رکعت است، این غافل اما دهد، سلام

پس آنگه دو دستش غرقه در چین فرا کند

  

·        منظور اخوان از زال فرزندش سفر کرده احتمالا جاده شیری و منظورش از فرزند او، ماه است.

·        اکنون سر و کله ناتورالیسم فمینیسیت اخوان و یا فمینیسم ناتورالیستی او پیدا می شود.

·        کمتر کسی جاده شیری را به پیر زنی سپید گیسو تشبیه کرده است.

7

به چشمش چه اشکی  راستی ای شب، این فروغ

بیاید، تو را جاوید پر روشنا کند

غریبان عالم جمله دیگر بس ایمن اند

ز بس کاین زن اینک بیکرانه دعا کند

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای شب به چشم این پیر زن سپید گیسو، چه اشک روشنی است که اگر بیفتد تو را تا ابد غرقه در نور خواهد ساخت.

·        از بس این پیر زن دعا می کند، غریبان جهان ـ بدون استثناء ـدر امن و امان اند.

8

اگر مرده باشد، آن سفر کرده،

ای  وای

زنک، جامه باید

ـ چون تو ـ

جامه ی عزا کند

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر فرزند سفر کرده پیر زن مرده باشد، او هم بسان تو، سیاهپوش خواهد گشت.

9

بگو، ای شب، آیا کاینات این دعا شنید

و مردی بود کز اشک این زن

حیا کند؟

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای شب، آیا کاینات دعای این پیر زن را شنید و مردی هست که از اشک او شرم کند؟

·        در این بیت آخر شعر، فمینیسم ناتورالیستی (زنگرائی طبیعتگرای) شاعر به اوج هومانیستی ستایش انگیز می رسد.

پایان