سیری در شعری از احسان طبری (1)

نشریه دنیا شماره 4

 (زمستان  1345)  )

زمان را گنج ها در آستین است

تحلیلی از 

شین میم شین

 

·        شنـــــیدم لا لــه ای در کـوهســــــاری

·        درفـش افراشـت، آغـاز بهــــــاری

·        به گــرد خــود جهانــی یافــت غمگین  

·        جهانی بی گل و ریحان و نسریـن

·        دلــش افســرده شــد از بـــی نصیبــــی

·        همــی سـر کـرد آهنـــگ غریبـی:

·        «که ما را همدمی دراین زمین نیســـــت

·         بجز خار مغیلان در کمین نیسـت

·        چـو گلبـــرگ تــــرم پژمــرده گــــردد

·         کســی نی، کاو دلـش افسرده گـردد

·         در این صحـرای پر خاشاک و پر خــس

·         به داغ خویـش تنهائیــم و بی کــس»  

·        ولـی آن دانــه هـا کـان لالـه افشـانـــــد

·         نسیمی برد و در هر گوشه بنشاند

·        هنــوز آن لالــه را جــان بــود در تــن

·         که شد رشگ جنان آن تیره گلخـن

·        چــو آتـش شعله هــا از خـــاک بــر زد

·        ز هـر سو لالـه ای گلـرنـگ سر زد

*****

·        تو را من نکته ای جانانه گفتم

·        مپندار از سر افسانه گفتم

·        ز تنهایی و ناکامی و ذلت

·        مشو نومید، ای یار عدالت

·        که گیتی رنگبازی راستین است

·        زمان را گنج ها در آستین است

تلاشی برای تحلیل شعر

·        جهان بینی احسان طبری برای ما عرصه بکلی ناشناخته ای است.

·        اشعار و نوشته هائی که ما از ایشان خوانده ایم، از تعداد انگشتان دست مان تجاوز نمی کنند.

·        اما با این حال، تصمیم داریم که اشعار و نوشته های ایشان را در حد توان معرفتی خویش مورد بررسی اوبژکتیو قرار دهیم  و گام به گام در جهت آشنائی با جهان بینی ایشان حرکت کنیم.

1

·        احسان طبری در این شعر پا جای پای شیخ شیراز می نهد و برای ابلاغ اندرز خویش به نقل حکایتی می پردازد.

·        مهدی اخوان ثالث را نیز می توان بلحاظ فرم تبیین اندیشه از پیروان شیخ شیراز تلقی کرد.

2

·        شیوه استدلال و اثبات احسان طبری در این شعر شباهت ماهوی غریبی به شیوه استدلال و اثبات شیخ شیراز دارد.

·        شیخ شیراز برای اثبات نظریات و نظرات اجتماعی چه بسا ارتجاعی خویش، چیزها، پدیده ها و سیستم های طبیعی را برای توضیح چیزها، پدیده ها و سیستم های اجتماعی مورد استفاده قرار می دهد و عملا میان آنها علامت تساوی می گذارد.

3

·        امروزه همین ترفند را ایدئولوگ های بورژوازی واپسین و معاصر بطرز همه جانبه توسعه داده، تکمیل کرده و بر ضد جهان بینی پرولتاریا به خدمت گرفته اند.

·        محتوا و فونکسیون بیولوژیسم، آنتروپولوژیسم، نئوداروینیسم، راسیسم، پوزیتیویسم و نئوپوزیتیویسم، ژئوپولیتیک، سوسیال ـ داروینیسم و غیره جز این نبوده است:

الف

·        توضیح پدیده های اجتماعی به سیاق توضیح پدیده های طبیعی.

ب

·        یکسان قلمداد کردن روندهای طبیعی با روندهای اجتماعی و انسانی.

ت

·        تنزل دادن اشرف موجودات تا درجه نیاکان حیوانی اش.

4

·        ما این شیوه تحریف حقایق را ناتورالیزه کردن پدیده های اجتماعی می نامیم، که ضمنا به معنی سوسیالیزه و هومانیزه کردن پدیده های طبیعی است:

الف

سعدی

به کوشش نروید گل از شاخ بید

نه زنگی به گرمابه، گردد سپید

·        معنی تحت اللفظی:

·        با سعی و کوشش نمی توان شرایطی را پدید آورد که از شاخه بید، گل بروید.

·        به همان سان که  سیاه پوست با رفتن به حمام، سفید پوست نمی شود.

·        سعدی در این بیت، برای اثبات همیشه همانی انسان و جامعه انسانی دست به ناتورالیزه کردن آن می زند:

·        در قاموس سعدی، همان طور که از شاخ بید گل نمی روید و زنگی به گرمابه سپید نمی شود، به همان سان نیز راهزن و زن و بچه اش تربیت ناپذیرند و آدم نمی شوند.

·        پس جلاد را خبر کنید تا حکم «قتل الموذی قبل عن یوذی!» را جامه عمل بپوشاند. 

·        همین منطق ناتورالیستی سعدی است که کماکان خونریزی بربرمنشانه را توجیه می کند.

·        قتل عام مخالفان بالقوه و بالفعل بی دفاع، قبل از جامه عمل خونین پوشیدن، جامه تئوریک می پوشد.

·        تئوری را دستکم گرفتن خطای خطیری است. 

ادامه دارد.