سیری در غزل «غم مخور» خواجه شیراز (6)

تحلیلی از شین میم شین 

  

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر سیل ویرانگر، هستی ات را ریشه کن سازد، تو غم طوفان را مخور.

·        برای اینکه نوح کشتیبان تو ست.  

1

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند

·        منظور خواجه از مفهوم «بنیاد هستی» چیست؟

الف

·        خواجه عملا و عینا (یعنی بی اعتنا به اینکه خود بداند و یا نداند)  هستی هر کس و هر گروه و هر طبقه اجتماعی را به خانه ای تشبیه می کند و برای آن، زیربنا و روبنا، زیرساخت (بنیاد، بیخ، پایه، اساس، ریشه، شالوده) و روساخت (اتاق و در و پنجره و سقف و غیره)  تصور می کند.

·        می توان گفت که خواجه دیالک تیک زیربنا و روبنا را به شکل دیالک تیک زیرساخت و روساخت بسط و تعمیم می دهد.

ب

·        اگر سیل فنا خانه هستی ات را ریشه کن کند و با خود ببرد، یعنی اگر حتی اثری از آن باقی نگذارد، غم مخور.

·        رادیکال تر و افراطی تر از این نمی توان سخن گفت.

·        وقتی از ایراسیونالیسم (خردستیزی) در فلسفه اجتماعی (تاریخ) حافظ سخن می رود، به همین دلیل است.

·        چون توصیه بی خیالی به کسی که خانه هستی اش، ریشه کن شده، اگر از سر خریت نباشد، از سر خردستیزی است.

ت

·        خامنه ای در دیدار از زلزله زدگان بم، به جای دادن وعده توخالی مبنی بر «بنای خانه های ضد زلزله»، می توانست همین مصراع و یا حتی بهتر، همین بیت حافظ را بر زبان راند و خودش را نوح نبی جا بزند.

2

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

·        شیوه استدلال (دلیل تراشی) حافظ در این بیت، شیوه ای دیر آشنا و همچنان رایجی است:

·        ما این شیوه برخورد به مسائل را خارجی سازی می نامیم.

·        چرا و به چه دلیل؟

3

·        به این دلیل، که در این طرز تفکر، دیالک تیک داخلی و خارجی وارونه می شود:

·        در دیالک تیک داخلی و خارجی، نقش تعیین کننده در تحلیل نهائی از آن قطب داخلی است.

·        این طرز تفکر ارتجاعی اما دیالک تیک داخلی و خارجی را وارونه می سازد.

·        یعنی نقش تعیین کننده را از آن خارجی (این و آن) جا می زند.

·        امروزه استالینیسم رسمی و مستور هم همین طرز برخورد به مسائل را نمایندگی می کند:

·        مثلا علت اصلی سقوط سوسیالیسم واقعا موجود را عامل خارجی جا می زند و عامل داخلی را تبرئه و تطهیر و حتی تجلیل می کند.

4

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

·        واپسگرائی (ارتجاعیت) وحشت انگیز خواجه از این بابت است که او، قطب خارجی دیالک تیک داخلی و خارجی را حتی ایراسیونالیزه می کند:

·        کشتیبانی نوح نبی از طوفان را به عنوان ناجی خارجی وعده می دهد.

·        مفهوم انتزاعی «نوح کشتیبان»، مفهوم گل و گشادی است و هر عامل اجنبی و هر شیاد تازه از راه رسیده ای را می توان در آن جا داد.

·        بر اساس همین سم ایدئولوژیکی فئودالی ـ ایراسیونالیستی عمیقا نفوذ کرده در ضمیر توده مردم است که در کشور عه هورا، کسی به خود و قوای خودی کمترین ایمان و امیدی ندارد:

·        چشم امید فقط به بیگانه است.

·        بیگانه ای که می تواند دولتی دیگر و یا شاهی، امامی، رهبری، قلدری دیگر باشد.

·         تا چشم کار می کند از تکیه بر همبود و توسعه ظرفیت خلاق اعضای همبود خبری نیست.

·        خودستیزی همزاد و همراه همیشگی اجنبی پرستی است.

·        از خودی ها فقط مرده ها عزیزند:

·        در طویله جامعه، ستوران خردستیز بی خبر از خرد بی مهابا زنده ها را لگدمال می کنند و می گذرند تا به زیارت قبور مرده ها بروند.

  

ادامه دارد.