مقوله «رقیب» در آثار خواجه شیراز (15)

اثری از بهمن محصص

تحلیلی از شین میم شین 

چنگ خمیده قامت می‌ خواندت به عشرت

بشنو که پند پیران هیچت زیان ندارد

·        معنی تحت اللفظی:

·        چنگ پیر قامت خمیده، تو را به عشرت دعوت می کند.

·        اندرز پیران را بشنو.

·        برای اینکه کسی از آن زیان و ضرر ندیده است.

1

سرمنزل فراغت نتوان ز دست دادن

ای ساروان فروکش، کاین ره کران ندارد

·        خواجه بلافاصله پس از اثبات نیهلیسم زیست و بیهودگی کار و تلاش و تقلا، پس از صدور فرمان توقف برای اطراق در «سرمنزل فراغت»، بدیل خاص خود را عرضه می دارد:

·        عیش و عشرت.

2

·        بدین طریق، جای خالی «کار و پیکار و همبستگی» (احسان طبری)  را عیش و عشرت پر می کند.  

·        عیش و عشرت به عنوان آلترناتیو و بدیل.

3

·        عیش و عشرت و در تحلیل نهائی غریزه شاهکلید ایدئولوژیکی همه طبقات اجتماعی واپسین (خواه برده داری واپسین، خواه فئودالیسم واپسین و خواه بورژوازی واپسین)  است.

4

·        عیش و عشرت و در تحلیل نهائی غریزه برای اعضای این طبقات اجتماعی نه نیاز غریزی ـ طبیعی ساده و معمولی، بلکه چیزی بمراتب فراتر از آن است.

·        اگر کسی کتب و مجلات و فیلم های طبقات اجتماعی واپسین  را با دقت درخوری بخواند و یا ببیند، به نقش خارق العاده غریزه در کهکشان فکری آنها پی می برد.

5

·        غریزه برای طبقات اجتماعی واپسین جایگزینی برای خرد خاکسترگشته است.

·        غریزه آلترناتیو و بدیلی برای عقل است که خانه اش به قول خواجه، در «آتش میخانه» سوخته و خاکستر شده است.

6

·        غریزه ضمنا هدف و آماج و ایدئال و آرمان است.

·        غریزه به این ترتیب برای طبقات اجتماعی واپسین، جای خالی هدف و مقصد و آماج و آرمان و ایدئال را پر می کند.

7

·        خودویژگی غریزه اما این است که نه فقط هدف و آماج و مقصد و مقصود است، بلکه ضمنا وسیله نیل به هدف و آماج و مقصد و مقصود است.

·        این بدان معنی است که غریزه به قول پرویز پویان و مسعود احمدزاده هم وسیله است و هم هدف.

·        در تفکر عرفانی طبقات اجتماعی واپسین وسیله و هدف، مقصد و مقصود، کعبه و بیابان در هم ذوب می شوند و غریزه تشکیل می یابد:

·        غریزه هم کعبه آمال است و هم راه رسیدن به کعبه آمال:

·        غریزه هم راه است و هم مقصد و مقصود.

  

8

·        به احتمال قوی، دوئل های اشرافیت بنده دار و فئودال واپسین و گذشتن از روی جنازه خویش به خاطر «جانان» در پرتو این بینش طبقاتی قابل توضیح است.

·        جانان کذائی نه جانان به معنی واقعی کلمه، بلکه به مثابه دیالک تیک کعبه آمال و و راه نیل بدان است.

·        جانان طبقات اجتماعی واپسین نه جانان متشکل از گوشت و پوست و استخوان، بلکه جانانی انتزاعی است.

·        نه فیزیکی بلکه متافیزیکی است.

·        نه رئال، بلکه ایدئال است.

9

·        غریزه در جلوه های عرفانی متنوعش به زندگی پوچ و توخالی و بی معنی طبقات اجتماعی واپسین، محتوا و معنا می بخشد.

10

·        غریزه (مثلا و از جمله عیش و عشرت، خور و خواب و خشم و شهوت) برای طبقات اجتماعی فاقد دورنمای تاریخی، دیالک تیکی از دورنما و ترفند نیل به دورنما ست.

·        دیالک تیکی از دورنما واره و ترفند واره ای برای نیل به دورنما واره است.

·        توهم مضاعف است.

·        دروغ در دروغ است.

·        خودفریبی در خود فریبی است.

11

·        فیلمی بیوگرافیک راجع به سیمون دوبوار ساخته شده که تماشائی است:

·        طرف همسر و یا دوست دختر ژان پل سارتر معروف است.

·        ولی سودائی جز سکس با هر کس که دم دستش باشد، در سر ندارد.

·        سارتر هم دست کمی از او ندارد.

·        هدف استراتژیکی حضرات، مکش حریصانه و سیری ناپذیر شیره «حیات» است.

·        گاه از طریق عیش و عشرت، گاه از طریق مستی، گاه از طریق مواد مخدر و گه از طریق مازوخیسم و سادیسم و انتحار و کشتار و «عنگلاب».

12

·        قهرمان یکی از قصه های کوتاه سارتر، که استاد دانشگاهی است، حتی پسربچه ای را که مادر ـ پدرش برای کسب فیض از پروفسور در اختیارش گذاشته اند، در جا مورد سوء استفاده جنسی قرار می دهد. 

·        غریزه (و در این مورد بخصوص سکس با کودکان)  برای اعضای طبقات اجتماعی واپسین نه نیازی طبیعی، بلکه ایدئال و آماج و مذهب و آیینی است.

13

·        همه رباعیات عمر خیام نیز همین محتوا را دارند:

·        دم غنیمت دانی و خوشگذرانی با می و مطرب و شاهد و ساقی

14

·        احمد شاملو نیز بدیل دیگری در آستین ندارد.

·        تحلیل اشعار او نیز یکی از وظایف مهم روشنگری علمی و انقلابی است.

آمد شبی برهنه ام از در چو روح آب

در سینه اش دو ماهی و در دستش آینه

فریاد برکشیدم از استان یأس:

«آه، ای یقین یافته، بازت نمی نهم. »

(نقل به مضمون)

  

·        معنی تحت اللفظی:

·        برهنه از در وارد شد.

·        بسان روح آب دو ماهی در سینه داشت و آینه ای در دست.

·        از استان نومیدی فریاد بر آوردم:

·        «ای یقین یافته، تو را هرگز از دست نخواهم داد.»

12

·        غریزه (سکس)  برای شاعر در این شعر، به مقام ملجأ امید و منبع یقین ارتقا می یابد، به مقام امید و یقین گمشده.

·        سکسی که اصولا نیازی غریزی است و کمترین ربطی به یأس و امید و شک و یقین ندارد به مدد توهم طبقاتی ـ واپسین به منبع واره امید و ملجأ واره یقین بدل می شود.

·        بدیل امید ویقین گشتن سکس بدان معنی است که شاعر به نیهلیسم رسیده است.

·        به تئوری پوچی زیست رسیده است.

·        شناخت و شعوری در بین نیست.

·        خلأ مطلق است و سیطره بلامنازع یأس و ترس و تنهائی و شک و تردید.

·        به همین دلیل، امید و یقین چیزهای از جنس کیمیا، چیزهائی گمشده و نایافتنی تصور می شوند.

·        غریزه (سکس) به توهم و به ترفند خودفریبی، جای خالی امید و یقین راستین را پر می کند، بی آنکه پر کند.

·        غریزه به زندگی توخالی، محتوای توهم آمیز می بخشد.

·        غریزه خلأ درونی را پر می کند، بی آنکه بتواند پر کند.

·        به همین دلیل جانان و جست و جوی مدام «جانان» به هدف و وسیله نیل به هدف، به ایدئال و راه نیل به ایدئال بدل می شود.

ادامه دارد.