مقوله «رقیب» در آثار خواجه شیراز (13)

تحلیلی از شین میم شین 

   

با هیچ کس نشانی، ز آن دلستان ندیدم

یا من خبر ندارم، یا او نشان ندارد

·        معنی تحت اللفظی:

·        از آن دلستان، هیچ نشانی در هیچکس ندیده ام.

·        یا من بی خبرم و یا او بی نشان است.

1

·        در این بیت خواجه تناقض هراس انگیزی بسان رند خراباتی سرمستی عربده می کشد:

·        اگر نشان جانان را خواجه در این و آن جسته و نیافته، این به چه معنی است؟

·        به عبارت روشن تر، پیش شرط جستن چیزی چیست؟

2

·        پیش شرط جستن چیزی، شناخت پیشاپیش آن چیز است.

·        نشان کسی را فقط زمانی می توان جست که آن را پیشاپیش بشناسی.

·        به همین دلیل دامپروران دام های خود را نشانه گذاری می کنند.

·        مثلا علامت و یا نشانه شرکت خود را بر اندام گاو و گوساله و گوسفند حک می کنند.

·        فقط در این صورت می توانند دام های خود را از دام های دیگران تمیز دهند.

3

با هیچ کس نشانی، ز آن دلستان ندیدم

یا من خبر ندارم، یا او نشان ندارد

·        تناقض مضحک در این بیت خواجه این است که او نشان جانان را در این و آن می جوید و نمی یابد.

·        بعد ادعا می کند که یا من خبر ندارم که چه کسی نشان او را دارد و یا جانان اصلا و ابدا نشان ندارد.

·        اگر جانان بی نشان است، پس چگونه نشان او را در این و آن جسته ای و نیافته ای؟

4

·        ضمنا پیش شرط وجود هر چیز، داشتن هویت خاص خویش است.

·        داشتن هویت اما بطور خود به خودی به معنی داشتن نشان است.

·        به همین دلیل هم است که یکی را کور اوغلی می نامند و دیگری را کر اوغلی.

·        این نامیدن ها هم نوعی نشانه گذاری برای تمیز و تشخیص افراد منفرد اند.

·        اگر در نشان داشتن جانان تردید شود، این بدان معنی خواهد بود که او فاقد هویت خاص خویش است و نتیجتا وجود خارجی ندارد.

·        اگر چنین باشد، پس چگونه خواجه در بیت قبلی ادعا می کند:

جان بی جمال جانان میل جهان ندارد

·        پیش شرط این ادعا دیدن جمال جانان است.

·        اول باید جمال جانان را دید و در پی آن، تمایل جان به جهان را تجربه کرد و در غیاب جانان بی رغبتی جان به جهان را هم تجربه کرد و بعد چنین استنتاجی را با اطمینان خاطر خواجه واره اعلام نمود.

·        اما جانان بی نشان را چگونه می توان دید؟

5  

·        وقتی از خردستیزی خواجه سخن می رود، به همین دلایل است.

·        خردستیز که حتما نباید شاخ و دم داشته باشد.

6

با هیچ کس نشانی، ز آن دلستان ندیدم

یا من خبر ندارم، یا او نشان ندارد

·        در این بیت خواجه اما از تئوری شناخت او نیز پرده برداشته می شود:

·    هدف خواجه هم تبلیغ غیر قابل شناخت بودن چیزها و پدیده های هستی است که ندانمگرائی (اگنوستیسیسم) نامیده می شود.  

·        چیزها و پدیده ها در قاموس خواجه در مه مبهم غلیظی فرو رفته اند.

·        به همین دلیل، بی نشان اند و نمی توان آنها را یافت و شناخت.

·        به همین دلیل جست و جوی چیزها و پدیده ها بزعم خواجه بیهوده و وقت تلف کردن است.

·        شناخت چیزها محال است.

·        شناخت چیزها در انحصار عالم الغیب زمینی و آسمانی است.

هر شبنمی در این ره، صد بحر آتشین است

دردا که این معما شرح و بیان ندارد

·        معنی تحت اللفظی:

·        هر شبنمی در این راه بسان صد دریای شعله ور است.

·        دردناک هم همین است که این معما غیر قابل تبیین است.   

7

·        وقتی از خردستیزی حافظ سخن می رود، بعضی ها خیال می کنند که ما خیالبافی می کنیم و می نویسند:

آن قدر تفاسیر شما ذهنی و خودسرانه اند

که به مثل می توان گفت:

«حافظ خدا را اراده کرده، شما خرما را درمی یابید.»

·        خوب در این ابیات سخن از چیست؟

·        خدای مورد نظر حافظ در این سه بیت چه تفاوتی با خرمای ما دارد؟

·        حافظ در این بیت، با صراحت و روشنی تام و تمام می گوید که هر شبنمی صد بحر آتشین است و ضمنا معمائی غیر قابل شرح و بیان است.

·        ذهنگرائی و خودسری ما کجا ست؟

·        این ادعا که در راه جست و جوی نشان جانان احتمالا بی نشان، هر شبنمی صد بحر آتشین است، آیا می تواند چیزی جز جفنگ باشد؟

·        ضمنا به چه دلیل هر چیزی در این راه معمائی شده و اگر معمائی شده، به چه دلیل تجربی و منطقی غیر قابل حتی تبیین شده، چه رسد به غیر قابل حل شدن؟

ادامه دارد.