تمرین تفکر مفهومی (146)

شین میم شین

سعدی

(دکتر حسین رزمجوف «بوستان سعدی»، ص 107 ـ 108)   

کسی گفت:

«از این بنده بد خصال

چه خواهی، ادب یا هنر یا جمال؟»

·        معنی تحت اللفظی:

·        کسی به صاحب بنده گفت:

·        «از این بنده بدخو، چه انتظاری داری؟

·        نه ادب دارد، نه هنر، نه زیبائی صوری و ظاهری!»

1

·        سعدی در این بیت، دیالک تیک نمود و بود (پدیده و ماهیت)  را به شکل  دیالک تیک جمال و خصال از سوئی و به شکل دیالک تیک جمال و کمال (ادب و هنر) از سوی دیگر  بسط و تعمیم می دهد و ضمنا تصورات و معیارهای ارزشی و سنجشی زمان خود را حتی برای نسل های بعدی، بطرزی  رئالیستی به تصویر می کشد.

2

·        بنده در نظر اعضای جامعه بنده داری و فئودالی به مثابه مملوک، به مثابه چیزی و نه انسانی منعکس می شود.

·        به همان سان که گوسفند و گاو و گوساله ای مورد ارزیابی مثبت و یا منفی قرار می گیرد، به همان سان نیز بنی بشر موسوم به بنده.

·        در فرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی بنده داری ـ فئودالی در زمان سعدی، بخشی مهمی از اعضای جامعه در هیئت بنده و کنیز و غلام و نوکر و کلفت و رعیت عملا انسانیت زدائی می شوند و تا درجه اشیاء و جانوران تنزل می یابند.

3

·        وقتی می گوییم، وجود اجتماعی تعیین کننده شعور اجتماعی است، منظورمان همین است:

·        فرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی بنده داری به عنوان مثال، معیارهای ارزیابی و سنجشی اعضای جامعه را دیکته و تحمیل می کند:

·        این دیکتات (دیکته کردن) فرماسیونی از حدت و شدت ریشه ای و ژرف خارق العاده و فراگیری برخوردار است.  

·        آنسان که حتی خود توده بنده ورعیت و غیره نیز به چیز وارگی خود متقاعد می شود و نتیجتا هرگز پا از گلیم خویش بیرون نمی کند.

4

·        فقط در لحظات نادر، به هنگام خودآئی توده ها و خیزش انقلابی، دیکتات فرماسیونی زیر علامت سؤال قرار می گیرد و توده رعیت و بنده در برابر خان خونریز خانان قد می افرازد و اعلام وجود می کند:

·        «ما اما خان بزرگ، آدمیم و نه سگ!»

·        این سخن سخنگوی دهقانان یاغی در فیلم «زنده باد زاپاتا» بوده است.

5

·        در این بیت شیخ شیراز نیز بنده بد خصال، نه بمثابه انسانی تحت استثمار و ستم ، بلکه به مثابه متاعی، گوساله ای، بزغاله ای مورد ارزیابی «بزرگان» جامعه فئودالی ـ بنده داری قرار می گیرد.

·        بزرگ «فرخ نژادی» از بنده زر خرید محروم از کلیه حقوق اجتماعی و مدنی، ادب و هنر و جمال انتظار دارد. 

6

·        کودکی را شکار می کنند و به درهم و دیناری چند خرید و فروش می کنند و همه امکانات توسعه اجتماعی را از او سلب می کنند و سپس انتظار فضل وهنر و ادب و جمال و کمال از او دارند.

·        سنگ ها را می بندند و سگ ها را بند از گردن بر می دارند.

ادامه دارد.