تله ئولوژی (1)

کریستیان ولف (1679 ـ 1754)

عالم یونیورسال، ریاضی دان، فیلسوف آلمانی
همراه با لایب نیتس و کانت، مهمترین نماینده روشنگری
نماینده حقوق طبیعی
بنیانگذار بسیاری از مفاهیم مهم (شعور، معنی، درخود، دقت)
مؤثر در قانونگزاری پروس
مؤلف آثار بیشمار

پروفسور گونتر کروبر
پروفسور یوهانا شرام
برگردان شین میم شین

• تله ئولوژی یک واژه یونانی است.

• تله ئولوژی نامی است که کریستیان ولف به آموزش فراگیر، معنوی، ایده ای و بالاخره الهی هدفگذاری برای هرحرکت و هر توسعه در جهان داده است.

• تله ئولوژی آموزش ایدئالیستی ئی است که نمودهای انطباق، هدفخوانی و آماجگرائی سیستم های آلی را بطرز آنتروپومورفی (انسان واره) جامه عرفان می پوشاند، به هدفگذاری معنوی از قبل مقدر برای چیزها، روندها، سیستم ها و غیره جهان مادی اعتقاد دارد و لذا ساختار و توسعه واقعیت را نه بطور علی (با تکیه بر دیالک تیک علت و معلول. مترجم)، بلکه بطور غائی، بمثابه نتیجه مشیت ایده هدفگذار غیرمادی می داند.

• تله ئولوژی بطور اوبژکتیف (عینی) توجیه کننده جهان بینی مذهبی است.

• تله ئولوژی در فرم های اصلی متعدد زیر خود نمائی می کند:

1
تله ئولوژی ماورای تجربی (ترانسندنت)

• تله ئولوژی ترانسندنت، هدفخوانی همه حوادث جهان مادی را ناشی از قوه غیرمادی مؤثر از «خارج» می داند.

الف
تله ئولوژی ماورای تجربی در فلسفه آناکساگوراس و هراکلیت

آناکساگوراس (499 ـ 428 ق. م.)
از ریاضی دانان و فلاسفه ماقبل سقراطی
مبلغ روشنگری ایونی در آتن

• آناکساگوراس و هراکلیت نظام و هدفخوانی جهان را ثمره عمل یک قوه جهانی (نوس، لوگوس) می دانند.

• (نوس، در آثار آناکساگوراس بمعنی اصل تنظیمگر جهان بکار می رود که ضمنا اولین تبیین فلسفی ـ ماتریالیستی قانونمندی عام حوادث جهان بوده است. مترجم)

ب
تله ئولوژی ماورای تجربی در فلسفه سقراط

• سقراط خدا را عالی ترین کارگردان و خرد جهانی می داند که هدفخوانی چیزهای جهان را تعیین کرده است.

ت
تله ئولوژی ماورای تجربی در فلسفه افلاطون

افلاطون (447 ـ 347 ق. م.)
فیلسوف یونان باستان و از شاگردان سقراط

• بنظر افلاطون، ایده های ماورای جهانی، قوای هدفگذارند و همه چیزها به سوی ایده های خاص خود روانند و همه چیزها تجلی نارسای ایده های خاص خویش اند و همه چیزها ـ بخصوص ـ بسوی عالی ترین ایده، یعنی نیکی روانند.

پ
تله ئولوژی ماورای تجربی در تئولوژی مسیحیت

• در تئولوژی (فقه) مسیحیت، خدا بمثابه عالی ترین و یگانه ترین هدفگذار برای همه حوادث تلقی می شود و هدفخوانی همه چیزها ناشی از خرد کلی الهی دانسته می شود.

2
تله ئولوژی ذاتی (ایماننت)

• تله ئولوژی ذاتی اما ـ برعکس تله ئولوژی ماورای تجربی ـ اهداف را در خود چیزها نهفته می داند.
• یعنی چیزها را هدفمند تلقی می کند.
• بنا بر تله ئولوژی ذاتی، چیزها بسته به هوا و هوس و میل غیرعقلائی شان به سوی اهداف معینی سیر می کنند.

الف
تله ئولوژی ذاتی در فلسفه ارسطو

ارسطو (384 ـ 332 ق. م.)
ارسطو از مهمترین و متنفذترین فلاسفه تاریخ است.
او اصول بیشماری را هم بنیاد نهاده و هم تحت تأثیر جدی قرار داده است.
از آن جمله اند :
تئوری علوم
منطق
بیولوژی
فیزیک
اتیک
تئوری شعر
تئوری دولت
ارسطو دانش زمان خود را به شرح زیر طبقه بندی کرده است :
ارگانون (که بعد از مرگ او به آثار او اضافه می شود.)
علوم تئوریکی (نظری)
علوم پراتیکی (عملی)
علوم پوئه تیکی (شعری)
علوم تئوریکی به اجزای زیر طبقه بندی می شوند :
فلسفه اولین (متافیزیک)
علوم طبیعی
علوم ریاضی (مته متیک)
فلسفه اولین به اجزای زیر طبقه بندی می شود :
تئوری جوهر
تئوری اصول
تئولوژی

• در فلسفه ارسطو، فرم ذاتی چیزها نقش بسیار مهمی به عهده می گیرد:

1

• فرم ذاتی چیزها ـ برخلاف ماده بی فرم منفعل ـ اصل محرک، علت و هدف همزمان چیزها ست.

2

• فرم ذاتی چیزها، قوه درونی چیزها ست!

3

• فرم ذاتی چیزها، قوه کوشای آماجگرای چیزها ست!

• مراجعه کنید به انتله شی

4

• فرم ذاتی چیزها توسعه و شکوفائی را از وادی امکان به عالم واقعیت عبور می دهد و ماده منفعل را فرم می بخشد.

• مراجعه کنید به دیالک تیک امکان و واقعیت

5

• هر حادثه ای در طبیعت بنظر ارسطو هدفمند است (حکمتی دارد).

6

• آخرین و عالی ترین هدف و آماج نهائی هر توسعه تشکیل فرم محض است.
• ارسطو فرم محض را خدا می نامد.

ب
تله ئولوژی ذاتی در استوئیسم

• استوئیست ها ـ بویژه ـ تأکید داشتند که طبیعت برای انسان ها بطور هدفخوان (بنا بر حکمتی) تنظیم شده است
• (پیرون، سیسه رو)

ت
تله ئولوژی ذاتی در فلسفه اسکولاستیک

• طرفداران اسکولاستیک هدفخوانی سیستم ها را نتیجه عقل کل الهی (همه دانی خدا) و «هدفمندی الهی» می دانستند که بخاطر انسان ـ بمثابه عالی ترین موجود زمینی ـ صورت گرفته است
• (دونس اسکوتوس، اوکهام)

پ
تله ئولوژی ذاتی در تومیسم

توماس فون اکوین (1225 ـ 1274)
ایتالیائی الاصل و یکی از پرنفوذترین فلاسفه و تئولوگ های تاریخ بوده است.
او از مهمترین فقهای کلیسای کاتولیک و از نمایندگان اصلی فلسفه در قرون وسطای متعالی (اسکولاستیک) محسوب می شود.
میراث معنوی خارق العاده او هنوز هم در نئوتومیسم و نئواسکولاستیک مؤثر است.
کلیسای کاتولیک روم او را جزو قدیسان تلقی می کند.

1

• توماس فون اکوین برای توضیح اعتقاد مسیحی راجع به ماورای تجربی و ذاتی (ترانسندنس و ایماننس) الهی بطور اکلکتیکی، آموزش ایده ای افلاطون را با آموزش فرم ارسطو پیوند می دهد و اعلام می کند که فرم عبارت است از ایده ای که بوسیله خدا هنگام خلق چیزها به آنها اعطا می شود و چیزها ببرکت فرم در خدا (یعنی عالی ترین و خالص ترین فرم ها) سهیم می شود.

• (ما زمانی با اکلکتیسیسم فلسفی سر و کار داریم که کسی تئوری ها، نظرات و قبل از همه عناصر و تزهای سیستم ها و جریانات فلسفی مختلف را بدون تلاش در جهت ترکیب خلاقانه آنها و بدون بر طرف کردن تناقضات منطقی موجود، با هم مخلوط کند و سیستم من در آوردی «جدیدی» را بوجود آورد. مترجم)

2

• توماس فون اکوین علت غائی را مقدم بر علت مؤثر می داند:

الف

• بنظر او، هدف علت العلل واقعی را تشکیل می دهد.

ب

• بدون هدف که علت هر معلول معینی است، چیزی نمی تواند وجود داشته باشد.

ت

• هدف غائی همه اهداف عبارت است از نیل به کمال الهی

3

• او در اثبات تله ئولوژیکی خدا، وجود خدا را از هدفخوانی موجود در چیزهای جهان نتیجه می گیرد.

• همین نظریه را امروزه می توان در قالب مدرنش در نئوتومیسم باز یافت که همان استدلال دایره وار توماس فون اکوین را بکار می برد:
• هدفخوانی چیزها ناشی از وجود خدا دانسته می شود و وجود خدا بکمک هدفخوانی چیزها اثبات می شود.

ادامه دارد