تله ئولوژی (4) (بخش آخر)

پل هنری تیری د هولباخ (1723 ـ 1789)

از متفکران رادیکال قرن هجدهم و از همکاران دید رو و دآلمبر و از مؤلفین دایرة المعارف (35 جلدی)
آته ئیست، دترمینیست و ماتریالیست

پروفسور گونتر کروبر
پروفسور یوهانا شرام
برگردان شین میم شین

د
تله ئولوژی و فلسفه ماتریالیستی

• فلسفه ماتریالیستی توضیح تله ئولوژیکی جهان را همواره رد کرده و به جستجوی پیوندهای عینی در طبیعت پرداخته است.

1
تله ئولوژی و فلسفه دموکریت

• بدین طریق بود که دموکریت در مقابل «علت غائی» تله ئولوژیکی، علیت را بمثابه تنها راه توضیح طبیعت مطرح می سازد.

• مراجعه کنید به دیالک تیک علت و معلول در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

2
تله ئولوژی و فلسفه اپیکور و لوکرتس

لوکرتس

• اپیکور، لوکرتس و دیگر فلاسفه ماتریالیست در نظریات ضد تله ئولوژیکی خویش به دموکریت می پیوندند.

3
تله ئولوژی و ماتریالیسم مکانیکی

• ماتریالیسم مکانیکی قرن 17 و 18 میلادی با تکیه بر دستاوردهای علوم طبیعی، طرز نگرش تله ئولوژیکی را قاطعانه رد می کند.

4
تله ئولوژی و کوپرنیک

Clockwise from top left, Nicolaus Copernicus (1473-1543), Johannes Kepler (1571-1630), Galileo Galilei (1564-1642), and Isaac Newton (1642-1727)
کوپرنیک، کپلر، گالیله و نیوتون

• کوپرنیک جهانتصویر زمین ـ مرکزی (ژئوسنتریسم) تئولوژی را در هم می شکند و پیدایش حرکت زمین را بطور طبیعی توضیح می دهد.

5
تله ئولوژی و گالیله و غیره

• گالیله، دکارت، بیکن، لومونوسف، اویلر، لاپلاس، ولف و دیگران با توسعه علوم طبیعی سهم تعیین کننده ای در غلبه بر طبیعت نگری تله ئولوژیکی ادا می کنند و به بررسی اشتراط علی پدیده های طبیعی می پردازند.

6
تله ئولوژی واسپینوزا

• اسپینوزا مؤکدا خاطر نشان می شود که تله ئولوژی بر آنتروپومورفیسم ، بر انتقال اصول کردوکار انسانی بر موجود روحی هدفگذار متکی است.

7
تله ئولوژی و هولباخ

• هولباخ نیز به همان سان به استدلال مخالفت خود با تله ئولوژی می پردازد.

8
تله ئولوژی و ولتر

ولتر (1694 ـ 1778)
از متنفذترین مؤلفین روشنگری فرانسه
در فرانسه، قرن هجدهم را «قرن ولتر» می نامند.
از منتقدین سرسخت استبداد، حاکمیت فئودالی و انحصار جهان بینانه کلیسای کاتولیک.
از تدارک بینندگان معنوی برجسته انقلاب فرانسه
حربه او در دفاع از اندیشه های خویش عبارت بود از :
استیل بیان عامه فهم، طنز و طعنه و ریشخند

• ولتر بی پایه بودن «هارمونی از قبل تثبیت شده» لایب نیتس را نشان می دهد.

• ماتریالیسم مکانیکی اما در مقابل تله ئولوژی تنها می تواند دترمینیسم مکانیکی خود را قرار دهد.

• مراجعه کنید به دترمینیسم و ایندترمینیسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

• ماتریالیسم مکانیکی نمی تواند حوادث بغرنج در عرصه ارگانیکی (آلی) را همه جانبه توضیح دهد و بطلان قطعی طرز تفکر فینالیستی (غائیت گرائی) را نشان دهد.

• سطح توسعه علوم طبیعی در آن زمان نیز توضیح علی رفتار هدفخوان ارگانیسم ها را ایجاب نمی کند.

• اما به قول کلاسیک های مارکسیسم، «فلسفه آن دوره می تواند مفتخر باشد که علیرغم سطح نازل شناخت طبیعت، راه گم نمی کند و از اسپینوزا تا ماتریالیست های گرانقدر فرانسوی، بر توضیح جهان بر بنیان خود جهان پافشاری می کنند و توضیح جزء به جزء آن را به علوم طبیعی آینده واگذار می کنند.»
• (کلیات مارکس و انگلس، جلد 20، ص 315)

9
تله ئولوژی و داروین

چارلز داروین (1809 ـ 1882)
طبیعت پژوه انگلیسی
نظریه پرداز بزرگ در زمینه تئوری تکامل

• گام تعیین کننده در غلبه بر تله ئولوژی را در علوم طبیعی داروین برمی دارد.
• داروین بطور اصولی نشان می دهد که چرا رفتار بیولوژیکی هدفخوان بدون هدفگذار (خدا و غیره) امکان پذیر است.
• او با اتکا بر کوهی از مدارک حقیقی ثابت می کند که هدفخوانی رفتار ارگانیسم ها و ساختار و فونکسیون اعضای آنها نتیجه یک انتخاب طبیعی است.

• بنابرین، هدفخوانی ارگانیکی از آغاز نبوده و مطلق نیست، بلکه بطور تاریخی پدید آمده و خصلت نسبی دارد.

• نسبیت هدفخوانی تطبیق موجودات با محیط زیست خود نه فقط به این دلیل است که آن هرگز نمی تواند مطلقا کامل صورت گیرد، بلکه در این حقیقت امر دیده می شود که در طبیعت علاوه بر تغییرات عمدتا هدفخوان، تغییرات هدف ستیز نیز صورت می گیرند که برای توسعه ارگانیسم ها زیانبارند.
• (دیس تله ئولوژی ها)

• اگر داروین پدیده هدفخوانی را ناشی از انتخاب طبیعی می داند و برای تغییرات تصادفی ارگانیسم ها اهمیت نسبتا بزرگی قائل می شود، اما هنوز توضیح عمیقتر علل ارگانیکی هدفخوانی که خصلت قانونمند آن را تعیین می کنند، همچنان بی پاسخ باقی می ماند.

10
تله ئولوژی وعلوم مدرن

• ژنتیک، فیزیولوژی سلولی، بیوشیمی و دیگر علوم بیولوژیکی در دهه های اخیر در روشن کردن این مسائل خدمات بزرگی ادا می کنند و نشان می دهند که روند تطبیق و تغییر، روندی ضرور است و به فاکتورهای داخلی (ارثی) و شرایط خارجی (محیط زیستی) وابستگی دارند.

• بغرنجی مسائل مربوط به آماجگرائی و هدفخوانی رفتار همکاری علمای رشته های مختلف را برای حل آنها الزامی می سازد.

• مراجعه کنید به رفتار، آماج، آماجگزاری در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

11
تله ئولوژی و روزن بلوت و وینر

• توسعه تحقیقات مشترک روزن بلوت، وینر و دیگران از بحث پیرامون مفاهیم «رفتار، آماج و تله ئولوژی» آغاز می شود و در سال 1948 به تشکیل سیبرنتیک می انجامد.
• روزن بلوت، وینر، بیگه لوف (1943)، «رفتار، آماج و تله ئولوژی»

12
تله ئولوژی و سیبرنتیک

• برمبنای معارف سیبرنتیکی امکان حل عمده مسئله مربوط به رفتار هدفخوان و آماجگرای سیستم های مادی فراهم می آید.
• آنگاه معلوم می شود که سیستم های مادی پویا که بی اعتنا به اختلالات وارده از محیط زیست، حالت معینی را حفظ می کنند و تا حدودی خودکوشانه بسوی «آماج» معینی سمتگیری می کنند، دارای مکانیسم های تنظیمگر اند، یعنی مجهز به سیستم های حاوی پیوند برگشتی اند.

• در چنین سیستم هائی، تأثیرات وارده از سوی علل خارجی در تأثیر متقابل با شرایط داخلی سیستم قرار می گیرند، که بنوبه خود تأثیرات وارده از خارج را چنان تحت تأثیر قرار می دهند که سیستم در مقیاس معینی از نوسانات و تغییرات وارده در امان می ماند، حالت تعادلی خود را حفظ می کند و به تعبیری آماجگرا رفتار می کند.

• آلترناتیف «یا علیت مکانیکی و یا تله ئولوژی» از نقطه نظر علوم طبیعی مدرن آلترناتیفی کاذب است.

• تصور مبتنی بر علیت مکانیکی خطی از دو حالت زیر خارج نیست:

الف

• یا با سیستم هائی سر و کار دارد، که فاقد پیوند برگشتی اند.

ب

• یا با سیستم هائی سر و کار دارد، که در آنها پیوند برگشتی نادیده گرفته می شود.

• تصور مبتنی بر علیت مکانیکی خطی اما برای توضیح رفتار سیستم های تنظیمگر مجهز به پیوند برگشتی (مثلا ارگانیسم ها) کفایت نمی کند.
• برای تفسیر این سیستم ها باید تضاد دیالک تیکی میان علل داخلی و خارجی و میان ضرورت و تصادف در مورد سیستم های مورد نظر در نظر گرفته شوند که از تأثیر متقابل شان رفتار آماجگرای سیستم حاصل می آید.

• مراجعه کنید به دیالک تیک داخلی ـ خارجی، دیالک تیک ضرورت و تصادف در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

• بدین طریق، می توان حوادث ظاهرا هدفخوان در طبیعت را بطور علی توضیح داد، البته برای این کار، به درک ماتریالیستی ـ دیالک تیکی از علیت نیاز خواهد بود که نفی دیالک تیکی هم علیت مکانیکی و هم غائیت (فینالیته) است.

• مراجعه کنید به علیت، تأثیر متقابل، هدف، آماجگرائی، آماج در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

پایان