دایرة المعارف روشنگری: فرهنگ مفاهیم فلسفی (د) دترمینیسم (تعین متذی گرایی) (۱۰) (بخش آخر)

۱۴۰۳ اسفند ۳, جمعه

فرهنگ مفاهیم فلسفی (د) دترمینیسم (تعین متذی گرایی) (۱۰) (بخش آخر)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

(۱۹۳۳ ـ ۲۰۱۲)

برگردان

شین میم شین

۱۱

· تفسیر دترمینیسم ستیزانه فیزیک مدرن اما از آنجا سرچشمه می گرفت که دترمینیسم مکانیکی با دترمینیسم به طور کلی و به ویژه با تعین مندی و پیش بینی پذیری یکی انگاشته می شد.

۱۲

· ماتریالیسم دیالک تیکی می تواند معارف فیزیکی جدید را بدون تناقضی در درک دترمینیستی خود وارد سازد.

۱۳

· ماتریالیسم دیالک تیکی، دترمینیسم مکانیکی را پیشاپیش به طرز دیالک تیکی نفی کرده است.

· آنهم خیلی وقتها پیش از آن که کشفیات دگرگونساز فیزیک به نفی فیزیک کلاسیک آغاز کند و تجدید نظر در درک مکانیکی دترمینیسم را الزامی سازد.

۱۴

· دترمینیسم ستیزی (ایندترمینیسم) معاصر قابل پیش بینی بودن امور را مهمترین مشخصه تعین مندی آنها می داند و به این نتیجه می رسد که هر جا اصولا پیش بینی ممکن نباشد، ـ مثلا در فیزیک کوانتومی ـ آنجا ایندترمینیسم و عدم تعین مندی حاکم است.

۱۵

· قابل پیش بینی بودن اگرچه تأیید دترمینیسم است، اما به هیچ وجه شاخص آن نیست و لذا هرجا که پیش بینی واضح و روشن ممکن نباشد، نمی توان حاکم بودن ایندترمینیسم را نتیجه گرفت:

· مثلا یک قانون آماری پیش بینی صریح و روشن، به معنای مبتنی بر دترمینیسم مکانیکی آن، به دست نمی دهد، اما تعین مندی امری را نشان می دهد که در آن ضرورت و تصادف وحدت دیالک تیکی با هم تشکیل می دهند.

۱۶

· در باره فرم های عالی تر حرکت ماده، به ویژه در عرصه جامعه نیز پیش بینی دقیق و مو به مو به دلیل بغرنجی فوق العاده بسیاری از حوادث و روندها همیشه امکان پذیر نیست.

۱۷

· ولی علیرغم آن، حوادث جامعتی از تعین مندی قانونمندی برخوردارند و قوانین حرکت جامعه بشری ـ که توسط مارکس و انگلس ـ کشف و تدوین شده اند، امکان پیش بینی توسعه آن را ـ حداقل در خطوط عمده اش ـ فراهم آورده اند.

۱۸

· ماتریالیسم تاریخی شالوده علمی و اصول اساسی لازم برای توضیح علمی و علی (علتی ـ معلولی) قانونمند تاریخ و حیات جامعتی به طور کلی را به وجود آورده است.

۱۹

· بدین طریق فلسفه مارکسیستی ـ ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی ـ امکان کاربست خالی از تناقض دترمینیسم دیالک تیکی را در کلیه عرصه های واقعیت عینی پدید آورده است.

· مراجعه کنید به ایندترمینیسم (دترمینیسم ستیزی)، علیت، شرط، اشتراط، قانون، پیوند.

ایندترمینیسم

(ضد دترمینیسم)