سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (74)

دهقانان زن و مرد

اثری از

 الفارو سیکوه ئیروز

مرد و مرکب

از این اوستا

(1344)

ادامه

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

گفت راوی:

«خسته (قطع شد)  شد حرفش که ناگاهان زمین شد، پنج

آسمان، نه

آنکه ز آنجا مرد و مرکب در گذر بودند

ما در اینجا، او از آنجا، تفت

آمد و آمد

رفت و رفت و رفت.»

تفت

یعنی تند و تیز

·        معنی تحت اللفظی:

·        راوی گفت:

·        «حرف خیمه نشین پیر قطع شد.

·        چون زمین ـ ناگهان ـ پنج شد و آسمان نه.

·        ما از اینجا به تندی آمدیم و و مرد و مرکب از آنجا به تندی رفتند.»  

·        راوی اکنون از دید خویش، رفت و آمد مرد و مرکب و خویشتن را تبیین می دارد.

·        تا گفتگوی دیگری را به خواننده و شنونده شعر، گزارش دهد.

1

گفت راوی:

«روستا در خواب بود، اما

روستایی با زنش بیدار

تو چه می دانی، زن، این بازی است

آن سگ زرد، این شغال، آخر

تو مگر نشنیده ای:

"هر گرد گردو نیست؟"»

·        راوی گفت:

·        روستا در خواب بود.

·        اما روستائی و همسرش بیدار بودند.

·        روستائی به زنش گفت:

·        زن، این بازی است.

·        سگ زرد، برادر شغال است.

·        مگر نشنیده ای که هر گردی، گردو نیست؟   

2

گفت راوی:

«روستا در خواب بود، اما

·        اخوان در این بند شعر، باز هم طبیعت اول را آنتروپومورفیزه می کند.

·        روستا، انسان واره تصور و تصویر می شود.

3

گفت راوی:

«روستا در خواب بود، اما

روستایی با زنش بیدار

·        اخوان دیالک تیک روستا و روستائیان را به شکل دیالک تیک خفته و بیدار بسط و تعمیم می دهد.

·        دیالک تیک روستا و روستائیان فرمی از بسط و تعمیم فرم و محتوا ست.

·        فرم، خفته و ایستا ست.

·        محتوا اما بیدار و پویا ست.

4

گفت راوی:

«روستا در خواب بود، اما

روستایی با زنش بیدار

تو چه می دانی، زن، این بازی است

·        اخوان ضمنا دیالک تیک زن و مرد را به شکل دیالک تیک مستمع و صاحبسخن بسط و تعمیم می دهد.

·        میان خیمه نشینان برنا و پیر نیز رابطه دیالک تیک مستمع و صاحبسخن برقرار بود.

·        مرد روستائی ـ بر خلاف خیمه نشین پیر در گوشه ای از بیابان ـ مولد و زحمتکش است و درست به همین دلیل اندیشنده است.

·        به عبارت دقیق تر، هماندیش خود اندیش است.

·        مرد روستائی ـ به عوض نشخوار خرافه ـ می اندیشد و  اندیشه تحویل همسر می دهد.

·        جالب تر اما دراکه (فهم و شعور)  فوق العاده ی مرد روستائی است:

·        مرد روستائی به خرافه منجی موعود (مرد و مرکب) ایمان ندارد و آن را ترفند ایده ئولوژی طبقه حاکمه می نامد.

·        آن را اسباب عوامفریبی استنباط می کند.

5

آن سگ زرد، این شغال، آخر

·        مرد روستائی از ضرب المثل «سگ زرد، برادر شغال است»، بهره برمی گیرد تا میان طبقه حاکمه حی و حاضر و منجی موعود (مرد و مرکب) علامت تساوی بگذارد.

·         این هنوز تمامی توان خود اندیشی مرد روستائی نیست:  

6

تو مگر نشنیده ای:

"هر گرد گردو نیست؟"

·        در ضرب المثل دیگر مرد روستائی، خرد اندیشنده دست در دست با امید علمی و قانونمند می رود:

·        منجی، حقیقتی عینی و حی و حاضر است.

·        در نجات از ذلت شک و تردیدی نیست.

·        منجی از جنس گردو ست.

·        امید علمی و انقلابی مرد روستائی در این ضرب المثل ماتریالیستی ـ دیالک تیکی زبانه می کشد.

 

7

تو مگر نشنیده ای:

"هر گرد گردو نیست؟"

·        هشدار و بیدار باش مرد روستائی بیدار بیدارنده این است که فریب وعده های توخالی را نباید خورد.

·        هر مدعی نجات، نمی تواند منجی باشد.

·        هر منجی، منجی نیست.

·        به همان سان که تجربه نشان داده که هر گردی، گردو نیست.

·        سنگریزه ای و یا مدفوع بزغاله ای هم می تواند گرد باشد.

·        این ضرب المثل اما بلحاظ فلسفی به چه معنی است؟

8

تو مگر نشنیده ای:

"هر گرد گردو نیست؟"

·        در این ضرب المثل توده ای، دیالک تیک فرم و محتوا در مد نظر است.

·        یکی از قوانین این دیالک تیک این است که فرم واحدی می تواند حاوی محتواهای متنوع و متفاوت باشد.

·        عکس این قانون نیز صادق است:

·        هر محتوای واحدی می تواند در فرم های متفاوت عرض اندام کند.

·        این ضرب المثل دیالک تیکی ـ فی نفسه ـ شاهکاری است.

·        گرد شکلی از بسط و تعمیم فرم است.

·        گردو، شکلی از بسط و تعمیم محتوا ست.

  

9

تو مگر نشنیده ای:

"هر گرد گردو نیست؟"

·        رهنمود مرد روستائی به همسر و خویشتن این است که فریب فرم فریبا را نباید خورد.

·        هر سواری به سبب فرم نمی تواند منجی موعود باشد.

·        هر فرمی حاوی محتوای مطلوب نیست.

·        هر گردی، گردو نیست.

·        در جنگ های امپریالیستی برای قتل عام مردم، بمب هائی در فرم عروسک و خرس کوچولو و غیره پرتاب می شوند که بلحاظ فرم فرقی با عروسک و خرس اسباب بازی ندارند.

·        ولی حاوی محتوای مهلک اند.

·        حاوی بمب اند.

·        دانایان فریب فرم فریبا را نمی خورند.

·        کودکان نابالغ اما هنوز هنر تفکر دیالک تیکی را فرا نگرفته اند.

·        هنوز به قوانین دیالک تیک های عینی، مثلا به قوانین دیالک تیک فرم و محتوا، صورت و سیرت (سعدی) واقف نیستند.

·        به همین دلیل عروسک آدمکش را با عروسک اسباب بازی عوضی می گیرند و جان بر سر این جهل به قوانین دیالک تیکی می نهند.   

ادامه دارد.