صادق هدایت
(۱۲۸۱ ـ ۱۳۳۰)
(1903 ـ 1951)
نویسنده، داستان نویس، مترجم
مهدی اخوان ثالث
(1307 ـ 1369)
روی جاده نمناک
از این اوستا
(1344)
ادامه
ویرایش و
تحلیل از
ربابه نون
روی جاده نمناک
·
این عنوان این شعر اخوان است.
·
اخوان دلیل انتخاب این عنوان را در
پانویسی به اطلاع خواننده و شنونده شعر رسانده است:
مدت ها پس ازخود کشی صادق هدایت
همین چندی پیش در اخبار او خواندم
که در
ایام نزدیک به آن فرجام تلخ،
چند
اثرمنتشرنشده ی خود را که نزد این و آن بوده،
ازشان
می گیرد و با آنچه از این دست آثار پیش خودش بوده،
یکجا
و در یک لحظه بحرانی و خشماگین،
می
سوزاند
و
از آن جمله کتاب یا کتابچه ای بوده است یا نمی دانم چه،
نامش
«روی جاده نمنا ک...»
اکنون این زمزمه
ای است
با
او و برای او
·
در پانویس، جهان بینی خود اخوان و
استنباط او از صادق هدایت و امثالهم آشکار می گردد:
1
مدت ها پس ازخود کشی صادق هدایت
همین چندی پیش در اخبار او خواندم
که در
ایام نزدیک به آن فرجام تلخ،
چند
اثرمنتشرنشده ی خود را که نزد این و آن بوده،
ازشان
می گیرد و با آنچه از این دست آثار پیش خودش بوده،
یکجا
و در یک لحظه بحرانی و خشماگین،
می
سوزاند
·
معلوم نیست که موضع اخوان نسبت به
این عمل صادق هدایت چیست؟
·
آیا به آتش کشیدن ثمرات کار فکری خویش،
فضیلتی است و یا خریتی است؟
·
دهقانی که خرمن گندم خود را به آتش
می کشد، قالی بافی که فرش های خود را می سوزاند، خردمندی است و یا خری است؟
·
روشنفکرجماعت ـ چه با عبا و عمامه
و چه بی عبا و عمامه ـ معماران روح جامعه اند.
·
اثر فکری آنان ـ چه علمی و انقلابی
و چه خرافی و ارتجاعی ـ در روح اعضای جامعه نفوذ می کند و بطور مثبت و یا منفی،
مؤثر می افتد.
·
روشنفکر به همین دلیل مسئول اثر
فکری خویش اند.
·
چون این اثر فکری هم می تواند سم
ایده ئولوژیکی باشد و روح و روان اعضای جامعه را فلج کند و هم می تواند شهد ایده
ئولوژیکی باشد و مصرف کننده آن اثر فکری را انرژی و نیرو دهد و تقویت کند.
2
یکجا
و در یک لحظه بحرانی و خشماگین،
می
سوزاند
·
صادق هدایت ـ در هر صورت ـ بخشی از
آثار خود را در یک لحظه ی بحرانی از حیاتش به آتش کشیده است.
·
سلیمان دیوانه هم در سرمای زمستان
همین کار صادق هدایت را می کرد:
·
دار و ندار خود در خانه اش را جلوی
چشمان از حیرت دریده کودکان کوچه، یکی پس از دیگری آتش می زد و «ماشاء الله» گویان
می سوزاند و کیف خر می کرد.
·
سلیمان ولی هنوز چنان دیوانه نبود
که پیشاپیش تصمیم به انتحار گرفته باشد.
3
و
از آن جمله کتاب یا کتابچه ای بوده است یا نمی دانم چه،
نامش
«روی جاده نمنا ک...»
·
دلیل اخوان در نامگذاری این شعر،
یکی از آثار سوخته صادق هدایت است.
4
اکنون این زمزمه
ای است
با
او و برای او
·
این شعر اخوان از سوئی زمزمه ای با
صادق هدایت است و از سوی دیگر زمزمه ای برای صادق هدایت است.
·
اخوان صادق هدایت و امثال او را
ظاهرا گرامی می دارد.
·
باید در روند تحلیل این شعر ببینیم
که چرا و به چه دلیل؟
5
اگر
چه حالیا دیری است، کان بی کاروان کولی
از
این دشت غبار آلود کوچیده است
و
طرف دامن از این خاک دامنگیر برچیده است،
هنوز
از خویش پرسم، گاه:
«آه
چه
می دیده است آن غمناک، روی جاده نمناک؟»
خاک
دامنگیر
به
گلی اطلاق می شود
که
پای رونده در آن بند شود و چون خشک شود، سخت گردد .
·
معنی تحت اللفظی:
·
اگرچه دیری است که کولی بی کاروان
از این دشت گرد گرفته کوچ کرده است و گوشه دامن از این خاک دامنگیر بر گرفته است،
اما من ـ همچنان و هنوز ـ گاهی از خود می پرسم:
·
«آن غمناک روی این راه نمناک چه می دیده
است؟»
6
اگر
چه حالیا دیری است، کان بی کاروان کولی
از
این دشت غبار آلود کوچیده است
و
طرف دامن از این خاک دامنگیر برچیده است،
هنوز
از خویش پرسم، گاه:
«آه
چه
می دیده است آن غمناک، روی جاده نمناک؟»
·
صادق هدایت در سال 1330 (1951) در
پاریس، برای دومین بار دست به انتحار زده است.
·
انتحار اولش در سال 1307
(1929) ناکام مانده بود.
·
اخوان حدود 14 سال پس از مرگ او
این شعر را سروده است.
·
سؤال اخوان این است که صادق هدایت
در روی راهی که طی کرده، چه می دیده است؟
·
دلیل انتحار او چه بوده است؟
7
آن
بی کاروان کولی
·
اخوان، صادق هدایت را به کولی بی
کاروان تشبیه می کند.
·
احتمالا به این دلیل که هدایت از ایام
کودکی مرتب از ایران به فرانسه و غیره کوچ می کرد و در کوچ واپسینش در پاریس دست به انتحار زده است.
·
صادق هدایت اما فقط بلحاظ ظاهر از کولیان بی کاروان بوده است.
·
صادق هدایت در حقیقت از کولیان بی نیاز از کاروان بوده است.
·
صادق هدایت از کولیانی بوده که
جهانی منتکش ورود شان است.
·
برای اینکه صادق هدایت نه بسان
کولیان با کاروان از توده های مولد و زحمتکش، بلکه از کولیان متعلق به طبقه حاکمه بوده
است.
·
صادق هدایت از اشرافیت بنده دار و
فئودال و روحانی بوده است.
·
از اعضای دربار قاجار بوده است:
پدر
صادق هدایت
ـ هدایت
قلی خان ـ
(اعتضاد
الملک، فرزند نیرالملک)
وزیر علوم، در دوره ناصرالدین شاه بوده است.
مادر صادق هدایت
ـ
زیور الملوک ـ
(دختر عموی هدایت قلی خان، دختر
حسین قلی
مخبرالدوله)
بوده
است.
جدّ اعلای صادق هدایت
رضا قلی خان هدایت طبرستانی
از رجال معروف عصر ناصری و صاحب کتاب هایی چون
مجمع الفصحا
و اجمل التواریخ
بوده است.
8
هنوز
از خویش پرسم، گاه:
«آه
چه
می دیده است آن غمناک، روی جاده نمناک؟»
·
اخوان ـ در هر صورت ـ کمترین
اعتنائی به خاستگاه و پایگاه طبقاتی صادق هدایت ندارد.
·
اگر اعتنائی بدان می داشت، به پرسش
خود، پاسخ می یافت.
·
اخوان حکیم شاعر رئالیست تیز اندیشی
است.
·
احتمالا به پرسش خویش پاسخ یافته
است.
·
در روند تحلیل این شعر به چند و
چون این احتمال پی خواهیم برد.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر