دئیسم (3)

 پروفسور دکتر مارتین فونتیوس

برگردان شین میم شین

مشخصه دوم دئیسم

جهانتصویر مکانیستی و سنسوئالیسم

·        سنسوئالیسم (حسگرائی) جان لاک و جهانتصویر مکانیکی نیوتون برای توسعه دئیسم نقش تعیین کننده بازی می کنند.

1

 جان لاک (1632 ـ 1704)

فیلسوف انگلیسی

نماینده اصلی امپیریسم (تجربه گرائی)

از شخصیت های برجسته روشنگری انگلیس

از تئوریسین های قرارداد اجتماعی

اعلامیه استقلال آمریکا، قانون اساسی آمریکا و انقلاب فرانسه

تحت تأثیر فلسفه سیاسی او بوده اند.

جان لاک در نظریه خود راجع به ماهیت چیزها

میان ایدئالیسم و ماتریالیسم در نوسان بود.

جان لاک در نظریه  خود راجع به امکان شناخت ماهیت راستین چیزها 

به ندانمگرائی (اگنوستیسیسم) گرایش داشت.

·        سنسوئالیسم (حسگرائی) جان لاک تئوری شناخت اساسی دئیسم را تشکیل می دهد.

·        مراجعه کنید به سنسوئالیسم (حسگرائی) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

2

 اسحاق نیوتون (1642 ـ 1727)

فیزیکدان، ریاضی دان، ستاره شناس، کیمیاگر، 

فیلسوف و کارمند دولتی

سرگردان میان تئولوژی طبیعی، علوم طبیعی و فلسفه

·        دئیسم بر روی جهانتصویر مکانیکی و متافیزیکی نیوتون بنا می شود و تحت نفوذ شدید آن قرار دارد.

·        (جهانتصویر کلمه مرکب جدیدی است که ما همراه با کلمات ترکیبی دیگر از قبیل انسان ـ تصویر، تاریخ ـ تصویر و غیره بکار می بریم.

·        جهانتصویر ـ در زبان عامیانه ـ مترادف با جهان بینی بکار می رود.

·        جهانتصویر برخلاف جهان بینی که حاکی از درک فعال ترکیبگرانه و سیستم سازانه یکپارچه از جهان است و نتایج رشته های علوم منفرد مختلف را در اختیار نقطه نظر واحدی قرار می دهد، عبارت است از ترکیبی از نتایج علم منفرد واحدی.

·        بدین سان است که از جهانتصویرهای فیزیکی، بیولوژیکی، ستاره شناسی و غیره سخن می رود که ضمنا جهانتصویرهای مورد نظر در رابطه ی انتظامی قرار می گیرند و می توانند با یکدیگر تناقضاتی داشته باشند.

·        جهانتصویر ـ بر خلاف جهان بینی ـ انعکاس فلسفی آگاهانه نیست و لذا چسبیدن به جهانتصویر صرف یکی از علوم منفرد (فیزیک، بیولوژی و غیره) یکی از ممان ها و یا گشتاورهای پوزیتیویسم است. مترجم)

3

·        با کشف قانون جاذبه (نیوتون)، قانونمند بودن سرتاسری کل کاینات به اثبات رسید و قابل شناسائی بودن جهان، که مورد ادعای کارتزیانیسم بود، مورد تأیید قرار گرفت و مفهوم سنتی خدا از ریشه به لرزه در افتاد.

4

·        ایده خدا مورد انتزاع ریشه ای قرار گرفت و قبل از همه، عمدتا از تصورات انتروپوموفیکی (انسان واره تلقی کردن خدا، جزم تثلیثی (خدا ـ مریم ـ عیسی)  پدر ـ مادر ـ پسر) مبرا شد.

5

·        آنچه از خدا باقی ماند، عبارت بود ازاصل اولیه غیر شخصی در فاصله زمانی و مکانی بعید، معمار جهان که مخلوقش، یعنی جهان، پس از احراز یکباره ی قوانین، در مدار خود به چرخش می پردازد.

6

 دنیس دیدرو (1713 ـ 1784)   

یکی از خلاق ترین اندیشمندان ماتریالیست روشنگری اروپا

  از مؤلفین برجسته دایرة المعارف

و از همکاران و دوستان دآلمبر، روسو، کاندیلا.

·        گذار از این نقطه نظر به ماتریالیسم آسان بود.

·        چون حرکت ماده بوسیله قانون جاذبه، بی نیاز از تلنگر اولیه، قابل توضیح بود.

·        اگر چه این نقطه نظر در واقع بندرت و فقط از سوی تولاند و دیدرو نمایندگی می شد.

7

·        تطهیر عمیقتر تصور خدا، تعیین جای آن در جهان شناسی، به ایده خدا اعتبار و اطمینان بیشتری بخشید و دئیست ها آن را نه باختی مذهبی، بلکه بردی تلقی کردند.

·        اگرچه از این طریق، عملا بطرز تعیین کننده ای کلیسازدائی سرعت گرفت.

8

·        از دیدگاه دئیسم، هارمونی و فینالیته ی (غائیت) «ماشین اعجازآمیز» طبیعت دلیل بر وجود خدا ست.

9

·        در ایده جهان بی عیب و نقص که خدا به پستو رانده می شود، توکل طبقه اجتماعی بالنده ای (بورژوازی آغازین)  نهان شده است.

10

·        وجود بدبختی ها و شرارت های خدا خواسته در جهان به عنوان وسیله آزمایش بندگان تلقی می شوند تا این خوشبینی بتواند به صورت یک راه نجات لائیک بر تضادهای واقعیت عینی غالب آید.

11

·        مسئله اصلی تفکر دئیستی را نه رابطه خدا و جهان، بلکه بررسی انتقادی رابطه عقل و وحی تشکیل می دهد.

12

·        این نتیجه نهائی طرح سنسوئالیستی (طرح مبتنی بر حسگرائی) مسئله بود که برای اولین بار مسئله ی لیاقت معرفتی (شناخت)  انسان را بطور کلی، به درجه مسئله اساسی فلسفه اعتلا داد.

·        مراجعه کنید به اصل قابل شناسائی بودن جهان در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

13

·        اگر کلیه معارف (معرفت ها، شناخت ها)  ما در وهله اول بوسیله حواس ما حاصل می آیند، پس مناسب ترین چیزی که در باره وحی می توان گفت، این است که آن تجارب تاریخ بشری را پیشگوئی کرده است.

13

 پطر انت (1693 ـ 1769)

دئیست رادیکال انگلیسی

آزاد اندیش

آته ئیست

منکر وحی  

·        دئیسم از این آشتی دادن عقل با وحی توسط جان لاک، اهرم متدئولوژیکی تعیین کننده ای را بدست می آورد.

·        اما همین آشتی میان عقل و وحی، پطر آنت را در انگلستان به نفی وحی و به آته ئیسم سوق داده بود.

ادامه دارد.