توضیح مکاتب مهم مربوط به «تئوری شناخت» (40)

طرح از مجله ارجمند هفته
گئورگ کلاوس (1912 ـ 1974)

استاد دانشگاه، فیلسوف و شطرنجباز آلمانی
عضور حزب کمونیست آلمان
دو سال زندان نورنبرگ و سه سال اردوگاه داخائو
رئیس بخش فلسفه در آکادمی علوم آلمان دموکراتیک
متخصص سیبرنتیک

پوزیتیویسم منطقی (امپیریسم منطقی)
پروفسور گئورگ کلاوس
برگردان شین میم شین

• پوزیتیویسم منطقی و یا امپیریسم منطقی یکی از مفرم های نمودین نوین پوزیتیویسم است که ضمن حفظ مواضع اصلی پوزیتیویسم، بلحاظ گروهی از شاخص ها با آن تفاوت دارد.

• قوانین اساسی پوزیتیویسم منطقی به شرح زیر اند:

1

• متد فلسفه فقط از تحلیل منطقی جملات و مفاهیم علوم تجربی تشکیل می یابد.

2

• در جوار علوم تجربی، عرصه خاصی به فلسفه اختصاص ندارد.

3

• متد فلسفیدن از منطق تشکیل می یابد.

4

• جملات منطق حشو قبیح اند و در باره واقعیت عینی مطلبی بیان نمی کنند.
• با این تز، که جملات ریاضی ـ منطقی نه جملات تجربی و نه جملات ترکیبی اپریوری، بلکه جملات تحلیلی اند، قرا بود که دشواری های امپیریسم سنتی و یا پوزیتیویسم از میان برداشته شود.

• (حشو قبیح و یا تاوتولوژی عبارت از فرمولبندی ئی است که واقعیت امر واحدی را دو بار منعکس می کند.
• مثال:
• لخت و عریان. مترجم)

5

• کلیه جملات متافیزیک کلاسیک بر مفهومواره ها و جمله واره ها مبتنی اند، زیرا آنها بطور تجربی قابل اثبات نیستند.

*****

• پوزیتیویسم منطقی دارای تناقضات اساسی بیشماری است:

1

• اگر قرار بر این باشد که فقط احکامی معنامند تلقی شوند که بر تجارب حسی بیواسطه شخصی مبتنی اند، اگر قرار بر این باشد که فقط توصیف های بیواسطه چنین تجاربی، معنامند تلقی شوند، پس باید خود این تز نیز بمثابه حکم بر تجارب حسی شخصی مبتنی باشد.

2

• اما پذیرش این امر به دشواری های منطقی اصولی جدی زیر منجر می شود:

الف

• صرفنظر کردن از مفاهیم عام که بیانگر پیوندهای عینی مادی اند، اگر به نتیجه نهائی اش آنسان که پوزیتیویسم منطقی پیشنهاد می کند، باندیشیم، نه تنها غیرممکن، بلکه برای علوم ویرانگر خواهد بود.

ب

• علاوه بر این نظریات پوزیتیویسم منطقی درباره ماهیت ریاضیات و منطق باطل و نادرست اند.

ت

• ریاضیات و منطق (حداقل بنیادی ترین و ساده ترین مبانی آنها که منشاء بقیه محسوب می شوند) هر دو نهایتا نتیجه انتزاع از واقعیت عینی بوده اند.

• مراجعه کنید به انتزاع (تجرید) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

پ

• ریاضیات و منطق را نمی توان فقط بمثابه سیستم ها و قواعد صرف برای تغییر فرم دادن به علائم و سلاسل علامتی تلقی کرد.

ث

• انکار وجود قوانین عینی ـ واقعی، نمایندگان پوزیتیویسم منطقی را در رابطه با امکان پیش بینی علمی با مسئله غیر قابل حلی مواجه می سازد.

ج

• کلیه ظرافت های مفهومی که بکمک آنها قرار بود پیش بینی بمثابه عنصر اسلوبی (متدی) در نئو پوزیتیویسم بکار گرفته شود، نامناسب از کار درآمده اند.

ح

رودولف کارناپ (1891 ـ 1970)
فیلسوف و از نمایندگان امپیریسم منطقی

• این نکته در مورد تلاش های به عمل آمده برای تشکیل یک علم واحد (علم العلوم) نیز صادق است.
• این علم واحد قرار است نه بر بنیان قانونمندی های عینی ـ واقعی یونیورسال، بلکه بر بنیان وحدت در یک زبان علمی استوار باشد.
• نحوه تشکیل جزء به جزء این علم واحد را کارناپ بکمک باصطلاح سیستم تشکیل مفاهیم تعیین کرده است.

خ

• به این طرح اساسی پوزیتیویسم منطقی نیز ایرادات جدی وارد است.

• مراجعه کنید به سیستم تشکیل (Konstitutionssystem)

3

• علیرغم ضعف های این جریان فلسفی که اینجا به اختصار مورد بحث قرار می گیرند، نمایندگان آن بانی خدمات علمی بزرگ زیر بوده اند:

الف

• بسیاری از مفهوم سازی هائی که از سوی پوزیتیویسم منطقی صورت گرفته، نمونه وار بوده اند.
• پوزیتیویسم منطقی تقریبا کلیه تزهای اصلی فلسفه تاکنونی را حکمواره نامیده است که مبالغه اغراق آمیزی است.
• البته تردیدی نیست که بسیاری از این احکام باید واقعا بمثابه حکمواره نقد شوند و نارسائی ها و معایب منطقی آنها داده شود.

• گشتاورهای مثبتی که پوزیتیویسم منطقی به همراه داشته، اگرچه خود در آموزش خویش بارها و بارها قوانین اساسی خود را زیر پا نهاده به شرح زیر بوده اند:

1

• سختگیری های مفهومی

2

• مبارزه بر ضد گمانورزی

3

• مبارزه بر ضد عرفانگرائی و غیره

4

• پا فشردن سرسختانه بر نتایج تضمین شده

5

• کنار گذاشتن فرضیه های سرشته به سهل انگاری و غیره

• به دلیل همین جوانب و جنبه های مثبت پوزیتیویسم منطقث بوده که بسیاری از ریاضی دانان و علمای طبیعی بورژوائی که از بی ثمری فلسفه سنتی بورژوائی به تنگ آمده بودند، ولی به سبب وابستگی طبقاتی، قادر به پذیرش ماتریالیسم دیالک تیکی نبودند، در پوزیتیویسم منطقی میهن منطقی خود را یافته اند.

مراجعه کنید به پوزیتیویسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری در همین توضیح مکاتب مربوط به تئوری شناخت

پایان
ادامه دارد