سیر و سرگذشت ایدئالیسم و ماتریالیسم (4)

ابوعلی سینا (980 ـ 1037)

تولد در بخارا و رحلت در همدان

از هومانیست های بزرگ قرون وسطی
پزشک، فیزیکدان، فیلسوف، حقوقدان، ریاضی دان، ستاره شناس و کیمیاگر
تفاسیر خلاق ابن سینا از فلسفه ارسطو بحث فلسفی جدیدی را در این زمینه به راه انداخته بود.
کتاب اصلی او
قانون الطب
اصول عام (تئوری پزشکی)
فهرست الفبائی داروها (داروها و شیوه تأثیربخشی آنها)
امراض عضوی (پاتولوژی و تراپی)
امراض عمومی (جراحی و امراض عمومی)
تولید داروهای شفابخش

مسائل فلسفی مورد بحث ابن سینا
متافیزیک
لوژیک (منطق)
اتیک (اخلاق)

ماتریالیسم
پروفسور مانفرد بور
پروفسور وینفرید شرودر
پروفسور ورنر شوفن هاور
برگردان شین میم شین

• ماتریالیسم عبارت است از سمتگیری اصلی فلسفه که ضد ایدئالیسم است.
• ماتریالیسم نامی است، برای جهان بینی هائی (فلسفه ها و نگرش های فلسفی) که مسئله اساسی فلسفه را بطور کلی چنین پاسخ می دهند:
• ماده در تحلیل نهائی، مقدم بر شعور و تعیین کننده آن است.

• انگلس ماتریالیسم را چنین تعریف می کند:
• ماتریالیسم عبارت است از یک جهان بینی عام، که بر درک معینی از رابطه ماده و شعور مبتنی است و جهان واقعی (طبیعت و تاریخ) را چنان در نظر می گیرد، که واقعا هست، بدون اینکه ایدئالیسم های از پیش ساخته ای را وارد آنها سازد.

• «ماتریالیسم» یک مقوله فلسفی ـ جهان بینانه است و نه یک مقوله عرفی ـ اخلاقی.

• ماتریالیسم ضد جهان بینانه آشتی ناپذیر ایدئالیسم فلسفی ـ مذهبی است، که مدعی تقدم روح و یا شعور بر طبیعت و یا ماده است.
• پاسخ ماتریالیستی به مسئله اساسی فلسفه از تعمیم فلسفی مجموعه تجاربی حاصل می آید، که انسان ها در کشمکش با محیط زیست طبیعی و اجتماعی، از پراتیک اجتماعی و از نتایج علوم گرد آورده اند.
• ماتریالیسم بطورکلی، بنا بر بنیان اجتماعی خود، با طبقات و اقشار اجتماعی ئی در پیوند تنگاتنگ قرار دارد، که حاملین پیشرفت اجتماعی و علمی اند و بنا بر محتوای تئوریکی خود، بطورکلی، بیانگر سطح پیشرفت علوم منفرد است.

• مشخصه همیشگی ماتریالیسم عبارت است از تلاش برای توضیح جهان (طبیعت، جامعه و انسان) بدون توسل به موجودات و علل ماورای طبیعی (غیرمادی)

• ماتریالیسم از این رو، دارای خصلت بارز ضد گمانورزی، آته ئیستی و معرفتی ـ اوپتیمیستی (مبتنی بر خوش بینی) است.

• ماتریالیسم در هیئت بسیار عالی و از نظر علمی پیگیر خود، بمثابه ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی، عبارت است از یک آموزش وحدتمند و کلی در باره عام ترین قوانین توسعه طبیعت، جامعه و تفکر انسانی.
• ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی، بمثابه جهان بینی طبقه کارگر و متحدان او، ابزار تئوریکی نیرومندی برای تحول انقلابی جامعه و تسلط آگاهانه برطبیعت است.

• تفکر ماتریالیستی ـ بمثابه تلاشی برای توضیح جهان بر مبنای خود جهان و بر مبنای «عناصر اولیه» خود جهان (برخلاف توضیح اسطوره ای ـ مذهبی جهان، که موجودات را بطرزی خیالپرورانه ناشی از علل ماورای طبیعی می دانست) بلحاظ تاریخی با فلسفه بطور کلی پا به عرصه وجود نهاده است.
• توسعه تاریخی ماتریالیسم از آغاز، با پیدایش و توسعه طبیعت شناسی علمی پیوند داشته است و بدنبال توسعه جامعه و در نتیجه پیشرفت علوم، بطور لاینقطع هیئت توسعه یافته تری به خود گرفته است.

1
ماتریالیسم جهان باستان

دموکریت (480 ـ 370 ق. م.)
فیلسوف ماتریالیست یونان باستان

• حتی در تفکر جهان بینانه شرق باستان (بابل، مصر، هند و چین) گرایشات ماتریالیستی یافت می شوند.
• فلسفه ماتریالیستی در یونان آنتیک (یونان باستان کلاسیک) در قرن ششم قبل از میلاد، در دولتشهرهای میلت و افه سوس پا به عرصه می نهد.

• نخستین فلاسفه یونان باستان، در توضیح پدیده های طبیعی از پذیرش اصل مادی وحدتمند آغاز به کار می کنند.

• این اصل وحدتمند که منشاء تنوع بی پایان پدیده های طبیعی محسوب می شود، بنظر تالس آب، بنظر آناکسی مندر آپایرون («بی حد و مرز»، ماده جهانی بی حد و مرز، بی انتظام و ابدی)، بنظر آناکسامنس هوا و بنظر هراکلیت آتش بوده است.

• این فلاسفه می کوشیدند، جهان را بر مبنای این «مواد اولیه» بدون توسل به اندیشه خلقت توضیح دهند.

• ماتریالیسم در ضمن با تفکر دیالک تیکی پیوند ارگانیک دارد:
• منشاء کلیه پدیده های جهان را ماده اولیه وحدتمندی تصور می کند و جهان را بمثابه یک کل مادی در نظر می گیرد، که در حرکت، جنبش و تغییر مدام است.

• پیوند کلی پدیده های طبیعی اینجا هنوز در مورد تک تک آنها اثبات نشده است، بلکه بمثابه نتیجه نگرش بی واسطه مطرح می شود.
• منشاء قرار دادن ماده اولیه برای همه چیزها، اما در عین حال نشاندهنده نقص اساسی ماتریالیسم آنتیک بوده است:
• ماده اولیه عمدتا بنیان گمانورزانه دارد و بر یک بررسی علمی جزء به جزء واقعیت بنا نشده است.
• ماتریالیسم آنتیک علاوه بر این، برای حوادث اجتماعی تفسیر ماتریالیستی ارائه نمی دهد و برخورد ایدئالیستی با آنها دارد.

• مهمترین ماتریالیست آنتیک دمکریت نام دارد که اتمیسم را بنیان گذاشته است.

• بنظر دمکریت، چیزها و جهان ـ بمثابه کل ـ در نتیجه اختلاط مکانیکی اتم های (ساده ترین اجزای مادی) بیشمار کیفیتا یکسان، که تنها بنا بر وضع، انتظام و هیئت خود با هم تفاوت دارند، پدید آمده است.

• این نظریه تأثیر ثمربخش ماندگاری بر توسعه بعدی فلسفه و علوم طبیعی باقی می گذارد.

• اپیکور ـ روشنگر رادیکال و سرسخت جهان باستان ـ در تاریخ فلسفه ماتریالیستی نقش برجسته ای بازی می کند و انتقاد ماتریالیستی مذهب ـ بویژه ـ با آموزش او آغاز می شود.

• خدمات ارسطو، برای توسعه بعدی فلسفه ماتریالیستی از اهمیت بزرگی برخوردار بوده اند.
• فلسفه ارسطو، در قرون وسطی و در عصر جدید آغازین، به منبع مهم تفکر ماتریالیستی بدل می شود.

• مسئله مطروحه ازسوی ارسطو در باره رابطه ماده و فرم، بویژه ازسوی ابن سینا، ابن رشد و در اوایل عصر جدید ازسوی جیوردانو برونو مورد بحث قرار گرفته و راه حل ماتریالیستی می یابد.

• موضوع ارسطوئی مربوط به رابطه مفاهیم عام و منفردهای موجود، در قرون وسطی «مشاجره بر سر یونیورسال ها» را شعله ور می سازد.

• راه حل نومینالیستی آن، بمثابه ادامه انتقاد ارسطوئی از افلاطون، از تفکر ماتریالیستی در فلسفه قرون وسطی حکایت می کند.

• مراجعه کنید به نومینالیسم

• فلسفه ماتریالیستی در عصر جدید سرمایه داری، جهان بینی بورژوازی آغازین را در مبارزه بر ضد آموزش ها و مؤسسات ایدئولوژیکی، اقتصادی و سیاسی فئودالیسم تشکیل می دهد.

• منابع معنوی فلسفه ماتریالیستی در این دوره را هومانیسم بورژوائی آغازین و علوم طبیعی مدرن آغازین، بویژه معارف کوپرنیک، کپلر و گالیله تشکیل می دهند.

• مراجعه کنید به هومانیسم

ادامه دارد