خود آموز خود اندیشی (۱۲۲۷)

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت یازدهم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص  ۸۹ ـ ۹۰)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

  

تو بر روی دریا قدم چون زنی

چو مردان،

که بر خشک، تر دامنی

معنی تحت اللفظی:

تو چگونه می توانی ـ بسان مردان حق ـ روی آب دریا سجاده پهن کنی و سوارش شوی و به مقصد رسی.

تو در خشکی حتی دامن آلوده ای.

 

سعدی

در این بیت شعر،

دیالک تیک خیر و شر

را

به صورت دیالک تیک پاکدامن و تردامن بسط و تعمیم می دهد

و

ضمنت تجلیل از اقلیت پاکدامن کذایی، به تحقیر اکثریت زحمتکش و مولد می پردازد.

 

سعدی

 مخاطب انتزاعی خود را قادر به قدم زدن بر روی دریا نمی داند، چون او در خشکی هم تردامن است.

 

پس برای قدم زدن بر روی آب دریا باید پاکدامن بود.

 

سعدی

 پس از ریختن زهر یاوه و خرافه در ضمیر خواننده شعرش، به یورش شاملو واره بر مخالفین انتزاعی می پردازد، تا با یک تیر دو نشان بزند:

اولا

هر نفس کش مخالفی را فئودال مآبانه به کمک چوب و چماق توهین و تحقیر از میدان بدر کند،

ثانیا

با تردامن نامیدن او، مثل حافظ، خود را به طور غیر مستقیم پاکدامن قلمداد کند.

 

حافظ به خود نپوشید این خرقه می آلود

ای شیخ پاکدامن، معذور دار ما را

 

ادامه دارد.