فرهنگ مفاهیم فلسفی (ر) رابطه علتی ـ معلولی (علی، علیت) (۲)

   

  پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

 شین میم شین

 

 

۱۱

·    اپیکور و لوکرتس به پیروی از دموکریت نظریه ماتریالیستی علیت را در این زمینه پر بارتر ساختند:

 

الف

·    از هیچ نمی تواند چیزی به وجود آید.

 

ب

·    هر علتی بالضروره (جبرا، ضرورتا) معلولی پدید می آورد.

 

پ

·    همه چیز منشأ مادی دارد، نه الهی.     

 

۱۲

·    تصور مبتنی بر اتمیسم دموکریت راجع به ضرورت بی چون و چرا، ضرورتی که هیچ تصادفی را توان قطع حتی موقتی تأثیرگذاری آن نیست، حاکی از یک درک متافیزیکی (ضد دیالک تیکی) از علیت بود،  درکی که رابطه دیالک تیکی میان علت و معلول، علت و شرط و ضرورت و تصادف را در آن راه نیست.

 

۱۳

·    اما نظریه اپیکور مبنی بر این که اتم ها در سقوط مستقیم خود می توانند به طور تصادفی از مسیر خود منحرف شوند، به معنی اولین قدم در راه غلبه بر درک متافیزیکی علیت بوده است.

 

۱۴

·    نظریه ایدئالیستی از علیت را افلاطون رواج داد:

·    هرچیزی را علتی است، اما علل واقعی، ایده ها هستند.

·    جهان ایده ها علت وجود جهان چیزها ست.

 

۱۵

·    ارسطو به نقد نظریه افلاطون مبادرت می ورزد و اصولا فرمولبندی ماتریالیستی از علیت را ارائه می دهد:

·    «هر انچه پدید می آید، به وسیله چیزی پدید می آید، از چیزی و به عنوان چیزی پدید می آید.»

·    (ارسطو، «متافیزیک»، بخش ۸، ص۷)

 

۱۶

·    ارسطو چهار نوع علت را نام می برد:

 

الف

·    علت مادی،

ب

·    علت صوری (فرمال)،

پ

·    علت نهائی و

ت

·    علت مؤثر.

 

۱۷

·    ارسطو با باور به فرم متعالی (خدا، محرک ازلی) به مطلق کردن علت صوری و علت نهائی اقدام می کند و سرانجام علیت را تابع فینالیته می نماید. 

 

(فینالیته

یعنی

تعیین و تعریف هرحادثه نه به وسیله علت آن، بلکه به وسیله هدف آن.

در اسلام:

خلق انسان برای شناخت خدا. 

مترجم)

 

۱۸

·    تضادمندی دیالک تیکی علیت (این حقیقت امر که پدیده ای وقتی می تواند علت نامیده شود، که معلول موجود باشد) برای اولین بار توسط شکاکان بویژه سکستوس امپیریکوس (البته به مثابه تناقض منطقی) مطرح شد و به عنوان دلیلی بر عدم وجود عینی علیت مورد استفاده قرار گرفت.

 

۱۹

·    درک ارسطوئی علیت را فلسفه اسکولاستیکی (به ویژه توماس فون اکوین) از مختصات ماتریالیستی آن مبرا ساخت و به شرح زیر مورد استفاده قرار داد:

·    علیت به معنی تحقق یک امکان است  که علت نهائی آن خدا ست.

·    علت مؤثر باید تابع علت نهائی باشد.

 

ادامه دارد.