فرهنگ مفاهیم فلسفی (ر) رابطه علتی ـ معلولی (علی، علیت) (۵)

   

  پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

 شین میم شین

  

۴۵

·    کانت اگرچه در نظریه خود راجع به علیت از موضع هیوم حرکت می کند، ولی برخلاف او، علیت را واهی نمی شمارد و راه حل ایدئالیستی ـ ذهنی خود را در مورد مسئله علیت ارائه می دهد:

الف

·    علیت یک مقوله ضرور (جبری) فکری است.

 

ب

·    علیت مفهومی اپریوریکی (ماورای تجربی) است.

 

پ

·    علیت مفهوم عقلی است که قبل از هر نوع تجربه ای وجود داشته است، که به کمک آن ما دریافت های خود را نظم و ترتیب می بخشیم.

 

ت

·    علیت مفهوم عقلی ئی است که تجربه را به طور کلی امکان پذیر می سازد.

۴۶

·    به نظر کانت نظم و ترتیب علی چیزها را فهم (عقل) وارد طبیعت می سازد.

 

(جهان بینی ایدئالیستی کانت

اکنون آشکار می گردد:

شعور (روح) مقدم بر وجود (ماده) است.

فهم و عقل مقدم بر علیت است.

مترجم)

 

۴۷

·    انکار خصلت عینی علیت وجه مشترک ماهوی همه جریانات طرفدار ایدئالیسم ذهنی در فلسفه بورژوائی به ویژه پوزیتیویسم است.

 

۴۸

·    و لذا به نظر ارنست ماخ علت و معلول تنها در ضمیر و ذهن  بشری وجود دارند:

·    «در طبیعت نه علتی هست و نه معلولی.»

·    (ارنست ماخ، «مکانیک در راه رشد خود»، ۱۹۰۴ ، ص ۵۲۴. چاپ پنجم.)

 

۴۹

·    موضع ارنست ماخ ناگزیر به موضع اسقف برکلی نزدیک می شود که اشیاء جهان خارج را به مثابه مجموعه ای از احساس های بشری قلمداد می کند و شناخت را نه انعکاس اشیاء ، روندهای مادی، بلکه تنظیم و تغییر شکل احساس ها می داند.

 

۵۰

·    رد مفهوم علیت توسط ارنست ماخ با شانه خالی کردن او از توضیح پدیده های طبیعی در پیوند است.

 

۵۱

·    به نظر ارنست ماخ، وظیفه علوم فقط توصیف پدیده های طبیعی باید باشد و برای توصیف پدیده ها به مفهوم علت نیازی نیست.

·    زیرا برای آن شرط و پیوند فونکسیونی کافی اند.

 

۵۲

·    زرفداران شرط گرایی (کندنسیونالیسم) نیر به همان گونه می کوشند به جای مفهوم علت، شرط را بنشانند و به جای پیوند علی، رابطه متقابل شرطی را.  

 

۵۳

·    اشلیک  نیز به پیروی از هیوم علیت را در توالی زمانی و پیوند دادن فکری خلاصه می کند.

·    (اشلیک، «تئوری عمومی شناخت»، ۱۹۱۸)

 

۵۴

·    و رایشنباخ روابط عینی علی را با روابط احتمالی جایگزین می سازد.

 

ادامه دارد.