فرهنگ مفاهیم فلسفی (ر) رابطه علتی ـ معلولی (علی، علیت) (۴)

   

  پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

 شین میم شین

 

۳۰

·    ماتریالیسم فرانسه همانند ماتریالیسم انگلیس در قرن هفدهم در درک خود از علیت به مبارزه مستقیم علیه جزم های تئولوژیکی (فقهی) تحت عنوان علت نهائی الهی بر می خیزد و آگاهانه استتنتاجات الحادآمیز خود را مطرح می سازد.

 

۳۱

·    اما به سبب سطح نازل رشد علوم در آن زمان می بایستی به طبیعتفلسفه  و به ویژه به دستاوردهای علم مکانیک تکیه کند و لذا نمی توانست خالی از عیوب و نارسائی هائی باشد، که در سال های بعد بهانه به دست کسانی می دهند که قصد زیر علامت سؤال کشیدن اعتبار عام اصل علیت را دارند. 

 

۳۲

·    از عیوب یاد شده می توان استنتاجات تقدیرگرایانه (فاتالیستی) را نام برد که نتیجه مطرود دانستن تصادف اند.

 

(منظور،

 عدم وقوف به دیالک تیک ضرورت و تصادف است.

مترجم)

 

۳۳

·    درک مکانیکی علیت به ویژه در مورد تحولات جامعتی و روندهای توسعه جامعتی، ضعف های خود را نشان می دهد:  

·    درک مکانیکی علیت، انسان را اسیر دست و پا بسته ضرورتی کور می داند که فاقد هرگونه آزادی انتخاب و تصمیم گیری است و علت کلیه روندهای جامعتی را درعلل مکانیکی مثلا تأثیر حرکت اتم ها و مولکول ها در جسم شاهان و حکام و غیره خلاصه می کند.

 

۳۴

·    نارسائی علیت گرانی مکانیکی اما در عرصه ارگانیکی نیز خود را نمایان می سازد:

·    به سبب ناتوانی از توضیح علمی پدیده هدفمندی ارگانیکی و رفتار نهائی ارگانیسم، میدان را در اختیار انحصاری تله ئولوژی (هدف گزاری) ایدئالیستی قرار می دهد.

 

۳۵

·    درک ماتریالیستی علیت تا قرن هجدهم با درک عمدتا ایدئالیستی ـ عینی علیت در مبارزه بوده است.

·    مبارزه ای که افلاطون آغاز کرده بود.

 

۳۶

·    لایب نیتس نیز به شکل تغییر یافته ای این نظریه را نمایندگی می کرده است.

 

۳۷

·    او علیت را از قانون دلایل کافی استخراج می کند.

 

۳۸

·    به نظر او علیت نه در تأثیر متقابل مکانیکی اجسام مادی، بلکه در تأثیربخشی اصلی کوشا ست که ذاتی منادها ست و مبتنی بر توازن (هارمونی) از پیش تعیین شده  است.

 

۳۹

·    درک ایدئالیستی ـ ذهنی علیت را برای اولین بار هیوم به وضوح تمام رواج داد.

 

۴۰

·    هیوم خصلت عینی علیت را رد می کرد.

 

۴۱

·    او احساس وجود اشتراط (مشروطیت) علی میان اشیاء را نتیجه عادت می دانست که گویا مردم پدیده هائی را که پشت سر هم اتفاق می افتند، نتیجه وجود پیوند ضرور میان آنان محسوب می دارند.

 

۴۲

·    به نظر هیوم، علیت فقط نتیجه یک جریان روانی ذهنی است.

 

۴۳

·    علیت مبتنی  بر توالی زمانی صرف برداشت های ما و سلسله مراتب منظم آنها ست.

 

۴۴

·    علیت خود فاقد هرگونه ضرورت عینی است.

 

 

ادامه دارد.