مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (1)

تحلیلی از شین میم شین

صوفی، چو تو رسم رهروان می ‌دانی

بر مردم رند نکته بسیار مگیر

·        معنی تحت اللفظی:

·        صوفی، اگر تو رسم و روال رهروان را می دانی، همان بهتر که جماعت رند را اینهمه مورد انتقاد قرار ندهی.

·        صوفی کیست که خواجه کسب و کاری جز تمسخر و تحقیر و تخریب اعتبار او و همگنان او ندارد؟

1

·        صوفی به پیرو طریقت تصوف، به درویش پشمینه پوش اطلاق می شود.

·        تصوف چیست؟

 تصوف  طریقتی است

که بنا بر آن، انوار حقایق برقلب شخص اشراق می کند

اگر او  تصفیه باطن و تزکیه نفس داشته باشد.

تصوف در ادیان هندی (برهمایی و بودایی)،   یهودیت، مسیحیت، مانویت و اسلام وجود دارد.

تصوف اسلامی در اواخر قرن دوم هجری تشکیل شده است.

تصوف اسلامی ایران به دو روش تجلی کرده:

تصوف منفی

عبارت است از اعراض از دنیا و ریاضت و ترک علایق و اختیار قناعت و پشمینه پوشی

تصوف مثبت

 عبارت است از سلوک و طلب و طی مراحل اخلاص و ایثار و خدمت به خلق و تربیت نفس و محبت و کسب معرفت و وصول به مقام عشق الهی .

 فرهنگ واژگان فارسی

2

صوفی، چو تو رسم رهروان می ‌دانی

بر مردم رند نکته بسیار مگیر

·        این بیت رباعی خواجه به طعنه و تمسخر مستوری سرشته است:

·        خواجه از صوفی می خواهد که برای اثبات راهدانی و اهل طریقت بودن خویش، مزاحم رندان خراباتی نشود و آنها را  مورد انتقاد قرار ندهد.

3

صوفی، چو تو رسم رهروان می ‌دانی

بر مردم رند نکته بسیار مگیر

·        منظور مستور خواجه احتمالا تحقیر، تحریم و تخریب انتقاد اجتماعی است.

·        در جامعه ایدئال خواجه کسی نباید از طبقه حاکمه انتقاد کند و در جهت تحول اجتماعی تلاش ورزد.

·        هم صوفی باید روش و راه خود را داشته باشد و هم رند خراباتی.

·        دموکراتیسم فئودالی به همین می گویند.

3

صوفی، چو تو رسم رهروان می ‌دانی

بر مردم رند نکته بسیار مگیر

·        این پیشنهاد خواجه در بیت معروف او از صراحت گذرانده شده است:

با دوستان مروت با دشمنان مدارا

·        این یعنی آتش بس ابدی در مبارزه طبقاتی.

·        منظور خواجه و طبقه حاکمه اما از آتش بس در مبارزه طبقاتی، در واقع به معنی آتش بس در مبارزه طبقاتی از پایین و تشدید مبارزه طبقاتی از بالا ست.

4

·        حتی با توجه دقتمند به همین بیت، می توان دریافت که خود خواجه آخرین کسی است که مخالفین خود را به حال خود رها کند.

·        چون همین دعوت مؤدبانه صوفی به خود داری از انتقاد، به انتقاد تلخ و تند و تیز از خود صوفی سرشته است.

·        خواجه در این بیت رهدانی صوفی را یعنی اهل طریقت بودن او را بطرز مستور و پوشیده و غیرمستقیمی مورد تمسخر و تحقیر قرار می دهد.

ادامه دارد.